جستجوی پیشرفته
بازدید
8669
آخرین بروزرسانی: 1393/07/24
خلاصه پرسش
چرا عدم، ماهیت و مفهوم وجود نمی‌توانند حیثیت تعلیلی باشند؟ چرا همیشه و همه جا حقیقت وجود، حیثیت تعلیلیه است؟
پرسش
سلام؛ چرا عدم و ماهیت و مفهوم وجود نمی‌توانند حیثیت تعلیلیه باشند؟ همیشه و همه جا حقیقت وجود حیثیت تعلیلیه است؟دلیل آن چیست؟
پاسخ اجمالی
قبل از ارائه پاسخ توضیح مختصری در مورد حیثیت و اقسام آن، بویژه حیثیت تعلیلی و تقییدی ضروری به نظر می‌رسد.
معنای حیثیت
حیثیت‏، به معنای اعتبار و نظر است. وقتی گفته می‌شود «از این حیثیت» یعنی از این نظر و اعتبار.[1]
اقسام حیثیت
حکیمان بر این باورند که حیثیت هرگاه عین محیث(چیزی که دارای حیثیت است) باشد، معناى آن اطلاق است و به این معنا است که عارى از هر قیدى است و لو قید اطلاق و اگر غیر محیث باشد به این معنا قید محیث است و آن یا تعلیلى است و یا تقییدى و یا غیر آن است.
 در بیان چگونگی تقسیم حیثیات نیز  می‌توان گفت؛ حیثیات یا انضمامی (تقییدی) هستند؛ یا انتزاعی (تعلیلی).
توضیح این‌که: هرگاه در احکام و قضایا، چیزی «از آن حیث که در خارج، چیزی به او منضم شود» موضوع حکم باشد که حیثیت و تحیث جزء موضوع باشد؛ در این صورت آن قید و حیثیت، حیثیت انضمامى یا تقییدی است؛ و هر گاه «از آن حیث و نظر که چیز دیگری از او انتزاع می‌شود» موضوع حکم باشد، که تحیث خارج از ذات موضوع باشد، حیثیت انتزاعى و تعلیلی است.[2]
حیثیت تعلیلی
گاهی در جریان حمل صفتی بر یک موضوع، موضوع در حقیقت به محمول متصف می‌شود، اما علت اتصاف محمول به موضوع، امری غیر از موضوع است. برای مثال وقتی می‌گوییم وجود درخت موجود است حمل موجودیت بر موضوع؛ یعنی وجود درخت به طور حقیقی انجام می‌پذیرد و موضوع به واقع این حکم را می‌پذیرد و به تعبیری مصداق بالذات محمول است. اما این اتصاف علتی جز وجود درخت دارد که همان علت ایجادی درخت است و واسطه اتصاف حکم موجودیت بر وجود درخت است. این واسطه را (که غیر از موضوع است) حیثیت تعلیلی اتصاف محمول به موضوع می‌نامند. برای مثال در نظر بگیرید آبی در حال گرم شدن بر روی آتش است، در این فرآیند آب حقیقتا گرم می‌شود و وصف گرما را به خود می‌پذیرد، اما علت گرم شدن چیزی غیر از آب یعنی آتش است. در این جا آتش حیثیت تعلیلی برای گرم شدن آب است.
حیثیت تقییدی
هنگامی که می‌گوییم موضوعی به واسطه‌ی حیثیت تقییدی به وصفی متصف می‌شود، یا محمولی بر آن حمل می‌گردد، بر خلاف حیثیت تعلیلی آنچه در حقیقت و بالذات به آن وصف یا محمول متصف می‌شود، خود موضوع نیست، بلکه موضوع همواره ثانیاً و بالعرض به آن وصف متصف خواهد بود. برای مثال هنگامی که می‌گوییم «سفیدی سفید است»، حکم سفید بودن اولاً و بالذات به موضوع قضیه تعلق می‌گیرد، ولی در گزاره «این جسم سفید است موضوع قضیه یعنی این جسم در حقیقت و بالذات به سفیدی متصف نمی‌شود . آنچه به طور حقیقی به سفید بودن متصف است نفس سفیدی است، اما این جسم به واسطه ارتباط و اتحادی که به عنوان محل با قید یعنی «سفیدی» به عنوان حال یافته است، ثانیاً و بالعرض به این حکم متصف می‌گردد.[3]    
حال با این توضیحات روشن می‌شود که اگر بخواهیم موجودیت حقیقی را بر چیزی حمل کنیم و وجود حقیقی را محمول موضوعی قرار دهیم، اگر آن موضوع، وجود چیزی باشد، علت ایجادی آن چیز، حیثیت تعلیلی برای این حمل است؛ ولی اگر موضوع، وجود آن چیز نباشد، بلکه موضوع، ماهیت آن چیز، باشد حقیقت وجود، حیثیت تقییدی در این حمل است. اما غیر از حقیقت وجود، چیزهای دیگر مانند: عدم، ماهیت و مفهوم وجود، نه صلاحیت حیثیت تعلیلی بودن را دارند و نه صلاحیت حیثیت تقییدی را دارند؛ زیرا چیزی که موجود حقیقی و بالذات نیست، نه می‌تواند علت ایجادی چیز دیگر باشد و نه می‌تواند حیثیت تقییدی برای حمل وجود حقیقی بر چیز دیگر محسوب شود.
 

[1]. بستانى، فواد افرام، فرهنگ ابجدی، ص 349، تهران، چاپ دوم، 1375 ش.
[2]. ر. ک: سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج ‏2، ص 772، تهران، دانشگاه تهران، چاپ سوم، 1373ش.
[3]. ر. ک: یزدان پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، ص 169 و 170، قم، مؤسسه امام خمینی، 1388ش.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    797054 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    759109 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    683247 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    660368 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    649618 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    602141 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580447 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    568810 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565359 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564663 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...