آزمایش انسان تنها از راه حوادث طبیعی نبوده، بلکه رفتارهای هر انسان نیز می‌تواند، آزمایشی برای دیگران باشند.[1] چنان‌که در قرآن کریم تعدادی از این عوامل امتحان الهی، بیان شده است:
1. «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ‏ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ...»؛[2] قطعاً شما را به مقدارى از ترس، گرسنگى، کاهش اموال و نفوس و کمبود محصولات امتحان خواهیم کرد.
2. «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرین...‏»؛[3] حتماً شما را امتحان می‌کنیم تا مجاهدان و صابران شما را آشکار کنیم‏.
3. «وَ نَبْلُوکُمْ‏ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَة»؛[4] و شما را به بد و نیک می‌آزماییم‏.
4. «ذلِکَ نَبْلُوهُمْ‏ بِما کانُوا یَفْسُقُون‏»؛[5]  این‌گونه ما آنها را در برابر نافرمانی‌هایشان آزمایش می‌کردیم.
در این آیات شریفه، آزمایش الهی به وسیله عواملی؛ مانند رعب و وحشت، گرسنگی، نقص در اموال، نافرمانی و جهاد و اعمال نیک و بد ذکر شده است و بسیاری از موارد یاد شده در ارتباط با رفتار انسان‌های دیگر است. اما با این وجود، شخصی که موجب ایجاد شرایطی برای آزمایش الهی انسان شود، وسیله‌ای بی‌اختیار نیست که مانند طوفان و سیل به دیگران آسیب برساند.[6]
آن‌که ایجاد وحشت می‌کند، ‌به کشتزارها خسارت می‌زند و موجبات گرسنگی مردم را فراهم می‌سازد، دست به سرقت زده و دارایی مردم را کاهش می‌دهد و ... اگرچه زمینه‌ای را برای امتحان خدا در مورد آسیب‌دیدگان فراهم می‌کند، اما خودش از مسئولیت مبرا نیست؛ زیرا خدا گزینه‌های فراوانی برای امتحان مردم در اختیار داشته و رفتارهای فرد مجرم، وسیله انحصاری آزمایش‌های الهی نبوده تا او بخواهد با استناد به این موضوع، از خود سلب تکلیف کند.

---