به هر حال، در ارتباط با علایم و نشانه‌های مؤمنان واقعی، آیات و روایات مختلفی وجود دارد که در هر کدام از آنها به بخش و یا بخش‌هایی از ویژگی‌های آنان پرداخته شده است که در نگاه اول برخی با هم متفاوت به نظر می‌آیند، اما شاید نتوان دو ویژگی متضاد را در دو روایت مختلف یافت که هر دو از ویژگی‌های مؤمنان اعلام شده باشد، و با فرض وجود چنین تضادی در موارد نادر، باید بررسی شود که شاید شرایط زمانی و مکانی ایجاب می‌کند که یک مؤمن در شرایط گوناگون، دو رفتار متضاد داشته باشد. به هر حال سند هر روایت را باید جداگانه بررسی کرد، اما در نگاهی کلی، تعالیم و آموزه‌های آنها نه تنها با تعالیم دینی ناهمخوان نیستند، بلکه حاوی نکاتی هستند که از طریق آیات قرآن کریم و یا دیگر روایات صحیح مورد تأیید قرار می‌گیرند.
در این‌جا به چند نمونه از این احادیث اشاره می‌شود:
1. طاووس یمانى می‌گوید: از امام زین العابدین(ع) شنیدم که می‌فرمود نشانه‌‌هاى مؤمن پنج چیز است. عرض کردم، ای پسر رسول خدا(ص) آن پنج نشانه کدام است؟ فرمود: پرهیزکارى در خلوت، صدقه دادن در تنگ‌دستى، شکیبایى در ناگوارى، بردبارى در حال خشم، و راست گفتن به هنگام ترس.^[1]
2. امام صادق(ع) فرمود: با سه چیز می‌توان مؤمن را شناخت: شناختش از خدا، دوستانش و دشمنانش! [2]
3. از امام صادق(ع) سؤال شد نشانه ‏هاى مؤمن چیست؟ فرمود: چهار چیز: خوابش مانند خواب کسى است که در حال غرق شدن است، خوراکش مانند خوراک بیماران، گریه‌‏اش شبیه گریه مادران فرزند مرده، و نشستنش نظیر نشستن افراد هراسان است.^[3]
4.‏ راوی از امام محمد باقر(ع) نقل می‌کند که نشانه‌های مؤمن سه چیز است؛ مدیریت صحیح مخارج زندگی، صبر در برابر بلا و گرفتاری، و بررسی دقیق آموزه‌های دینی.^[4]
5. امام صادق(ع) فرمود: از علائم مؤمن، حلم، دانش و سکوت است. [5]
6. امام حسن عسکری(ع) در حدیثی علامت‌های «مؤمن» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن، و «بسم الله» را در نماز، بلند گفتن.^[6]
بر اساس آنچه که در این روایات آمده، نشانه‌های مؤمن مجموعه‌ای فراگیر و گسترده از تعالیم اسلام، از اخلاقیات، عقائد، واجبات و مستحبات است؛ لذا این نوع روایات حتی اگر دارای سند صحیحی از جهت حدیث‌شناسی نباشند، نمی‌توان آنها را کنار گذاشت و مردود دانست؛ به دلیل آن‌که آموزه‌های بیشتر آنها در راستای عقل و شرع است.

---