یکی از فرقه‌هایی[1] که بعد از شهادت امام صادق(ع) به وجود آمد، فرقه اسماعیلیه بود که در ادامه، فرقه «قرامطه» را به عنوان یکی از جریانات قوی در داخل مکتب اسماعیلیه مشاهده می‌کنیم.[2] این فرقه پیرو شخصی به نام «قرمطویه»،[3] «حمدان قرمط»[4] هستند. او از اهالی خوزستان بود که به دلیل کوتاهی قد و پاها به «قرمط» معروف است.[5] این فرقه در سال 277 در منطقه واسط عراق شکل گرفت.[6] این گروه معتقد بودند که اسماعیل پسر امام صادق(ع) در زمان حیات پدرشان از دنیا رفتند؛ اما امام صادق(ع)[7] و یا خود اسماعیل قبل از فوتش به امامت فرزندش محمد بن اسماعیل تصریح کرده و بدین ترتیب او امام هفتم خواهد بود.[8]
اعتقادات قرامطه
اگرچه نمی‌توان اعتقادات منسجمی را اعلام کرد که تمام قرامطه بدان معتقد باشند، و به عبارتی بعدها قرامطه بیش از آن‌که تفکری مذهبی باشند، به جریانی سیاسی تبدیل شده بودند، اما به صورت پراکنده، اعتقاداتی مانند موارد ذیل در میان پیروان این مکتب مشاهده می‌شد:
1. محمد بن اسماعیل، همان مهدی(ع) است که بشارت به او داده شده است و او زنده است و نمی‌میرد تا مالک زمین شود.[9]
2. اولو العزم هفت نفر هستند که عبارتند از نوح(ع)، ابراهیم(ع)، موسى(ع)، عیسى(ع)، محمد(ص)، علی(ع) و محمد بن اسماعیل![10]
3. «محمد بن اسماعیل» خاتم انبیا است.[11]
4. دنیا دوازده جزیره است که در هر جزیره یک حجت الهی است. برای هر «حجت» یک «داعی» و برای هر «داعی» یک «ید» وجود دارد که به حجت، «اب»؛ و به «داعی»، «ام» و به «ید» فرزند می‌گفتند.[12]
5. تمام اشیای دنیا، ظاهر و باطنی دارند.[13]

---