چشم‌زخم نیرویی است که در برخی انسان‌ها وجود دارد. البته این نیرو دارای شدت و ضعف است و شاید در تمام انسان‌ها به صورت بالقوه یا ضعیف موجود باشد. شناخت ماهیت و فلسفه‌ی وجودی این نیرو، مشکل است و به گونه‌ای باید اعتراف کرد ماهیت و حقیقت آن برای ما نامعلوم و از نیروهای مرموز است، ولی می‌توان گفت نیرویی است که غالبا با چشم در ارتباط است هر چند ممکن است بدون دخالت چشم نیز محقق شود؛ در مورد منشأ این نیرو می‌توان گفت؛ منشأ آن توجه افراطی روح و نفس به چیزی و به اصطلاح غور و فرو رفتن در موضوعی است که به ‌گونه‌ای که از آن‌چیز به شگفت‌ آید و تعجب کند. البته ممکن است همراه با حسادت و خباثت باشد، یا حسادتی و خباثتی در کار نباشد، بلکه بر عکس همراه با محبت باشد. در مورد فلسفه‌ی وجودی آن شاید بتوان گفت؛ وجود این نیرو حکایت از توان‌مندی بالای انسان می‌کند که بدون دخالت دست و پا و دیگر اعضای فیزیکی می‌‌تواند در فیزیک جهان اثر بگذارد؛ بنابراین انسان اگر توجه کند می‌تواند به جای بکارگیری(تعمق و تمرکز) این نیرو در جهت تخریب و جنبه‌های منفی، جهت فکر و روح را عوض کرده و از آن در راه آبادانی و ترقی استفاده کند؛ شاید به همین دلیل در روایات توصیه شده تا بعد از هر شگفتی، به جای آنکه جهت روح را به سمت چشم‌زخم روانه کند، یاد و ذکر خدا را پیشه کند و از این رو باید گفت که «قوت تمرکز روح بر یک چیز» قدرتی است که به انسان هدیه داده شده و وجه مثبت آن غرق‌شدن در یاد خدا است و وجه منفی آن نیز چشم ‌زخم است:

 رسول خدا(ص) می­فرماید: «چشم‌زخم حق است، هر کسی از چیزی درباره برادرش به شگفت آمد، باید در آن خدا را یاد کند؛ بی‌گمان اگر خدا را یاد کند، چشم وی به برادر مسلمانش آسیبی نخواهد رساند».[1]

در حدیثی امام صادق‌(ع) برای در امان ماندن از چشم‌زخم سفارش می‌کند که سه بار ذکر «ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» گفته شود.[2]

پیامبر اکرم(ص) برای درمان بیماری امام حسن و امام حسین(ع) که در اثر چشم‌زخم بیمار شده بودند به توصیه جبرئیل(ع) از این حرز استفاده کرد: «اللَّهُمَ‏ یَا ذَا السُّلْطَانِ‏ الْعَظِیمِ‏ وَ الْمَنِ‏ الْقَدِیمِ‏ وَ الْوَجْهِ‏ الْکَرِیمِ‏ یَا ذَا الْکَلِمَاتِ التَّامَّاتِ وَ الدَّعَوَاتِ الْمُسْتَجَابَاتِ عَافِ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ مِنْ أَنْفُسِ الْجِنِّ وَ أَعْیُنِ الْإِنْسِ».[3]

در احادیث دیگری گفتن «تبارک الله احسن الخالقین، اللهم بارک فیه»[4] و نوشتن سوره­های حمد، توحید، ناس، فلق و آیة‌الکرسی بر روی کاغذ و همراه داشتن، توصیه شده است.[5]، [6]

[1]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‏ ج 2، ص 141، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1385ق. الْعَیْنُ‏ حَقُ‏ وَ الْفَأْلُ حَقٌّ فَإِذَا نَظَرَ أَحَدُکُمْ إِلَى إِنْسَانٍ أَوْ إِلَى دَابَّةٍ أَوْ إِلَى شَیْ‏ءٍ حَسَنٍ فَأَعْجَبَهُ فَلْیَقُلْ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّهُ لَا تُضِرُّ عَیْنُه‏»

[2]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 386، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.

[3]. ابن طاووس، على بن موسى‏، المجتنى من الدعاء المجتبى‏، محقق، مصحح، کرمانى، ابوطالب، محرر، محمد حسن‏، ص 28، قم، دار الذخائر، چاپ اول، 1411ق.

[4]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 10، ص 227، تهران، ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش.

[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 60، 25 – 26، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[6]. «راه های جلوگیری از چشم زخم»، 7534؛ «چشم زخم از نگاه قرآن و روایات»، 3148؛ «دفع چشم زخم»، 1505.