دین اسلام برای بهداشت و سلامت جسمی و روانی انسان‌ها اهمیت ویژه‌ای قائل است. اعم از این‌که این بهداشت فردی باشد یا اجتماعی؛ از این‌رو است که در میراث و فرهنگ اسلامی اهمیت و تأکید فراوانی بر این مسئله شده است.

دسته‌ای از روایات در این زمینه به پیش‌گیری قبل از درمان نظر دارند و می‌گویند از هر چیزی که باعث آلودگی و ضرر به بهداشت اجتماعی، یا فردی می‌شود، باید دوری کرد؛ مانند: آلودگی آب، آلودگی هوا، قطع درختان، ریختن زباله در مجامع عمومی و ... .

دسته‌ای دیگر از روایات، انسان‌ها را به بهداشت و معالجه‌ی بیماری‌ها در اسرع وقت و پرهیز از خرافات و معالجات خرافی از طریق جن و چیزهای شبیه آن دعوت می‌کنند.

روایتی که در متن سؤال آمده از این قبیل است؛ یعنی رفتن به سراغ معالجه از راه صحیح. از پیامبر اسلام(ص) سؤال شد، ای رسول خدا، آیا به سراغ درمان و معالجه برویم؟ آن‌حضرت در جواب فرمود: آری، «ما أنزل الله تعالى من داء إلا و قد أنزل معه دواء...»؛^[1] خدای متعال هیچ درد و بیماری نفرستاد، مگر آن‌که برای آن درمانی قرار داد، جز مرگ که درمانی برای آن نیست.

این روایت در منابع و مصادر شیعه؛ مانند: جعفریات، دعائم الاسلام، بحارالانوار و ...، همچنین در منابع اهل‌سنت آمده است. از این‌جا است که باید به یک نکتۀ مهم توجه داشت، و آن این‌که اگر بر فرض یک روایت -در یک کتاب معین- از نظر سند ضعیف باشد، این باعث نمی‌شود، تا ما آن روایت را مردود بدانیم؛ چرا که شاید شواهد و قرائنی برای صحیح بودن آن وجود داشته باشد.

برای این روایت هم مؤیداتی وجود دارد و آن روایات فراوانی است که به صراحت می‌گویند برای هر بیماری دارو و علاجی است، مگر مرگ. البته در بعضی از این روایات برای بیماری خاصی، دارویی معین ذکر شده است، و گاهی هم روایات به صورت کلی گفته‌‌اند که هر بیماری دارویی دارد.

گفتنی است روایت مذکور را که در منابع شیعه آمده، با آنچه را که در منابع اهل‌سنت ذکر شده از جهت لفظ و مضمون با هم مطابقت دارند و این خود قرینه‌ای است بر مورد پذیرش بودن این روایت و اطمینان به صدور آن از طرف پیامبر(ص).

در این‌جا به چند نمونه از منابع و مصادر اهل‌سنت که این روایت را بیان کرده‌اند اشاره می‌کنیم:

1. مصنف ابن ابی‌شیبه. ابن ابی‌شیبه از ابوسعید خدری و او از پیامبر اسلام(ص) نقل می‌کند: خدای متعال هیچ بیماری و دردی نفرستاد، مگر آن‌که برای آن، دارو و علاجی آفرید، خواه مردم بدانند یا ندانند، مگر مرگ را که دارویی ندارد.[2]
2. سنن کبری نسائی: نسائی می‌گوید: طارق بن شهاب از پیامبر(ص) نقل کرد: خداوند هیچ بیماری نفرستاد، مگر آن‌که برای آن دارو و شفا فرستاد، به جز مرگ.[3]
3. مستدرک صحیحین: در مستدرک صحیحین به نقل از ابوسعید خدری آمده است که پیامبر(ص) فرمود: خداوند هیچ بیماری‌ای خلق نکرد، مگر آن‌که دارویش را فرستاد، چه این‌که مردم این مطلب را بدانند یا ندانند، مگر مرگ را که برایش دارویی نیست.[4]

در این‌جا روایات دیگری وجود دارد که بر اهمیت دادن به بهداشت و سلامتی تأکید دارند و آن‌را به نعمتی تشبیه کرده‌اند که مورد جهل و غفلت واقع شده است. این روایات سلامتی و بهداشت را در کنار وقت و فرصت قرار داده و آن‌را هم‌سنگ وقت می‌دانند و گاهی در کنار امنیت آورده و بهداشت و سلامت را؛ مانند: امنیت می‌دانند. و این نشانه اهمیت امنیت چه در جنبۀ فردی و یا اجتماعی آن است. این موضوع از چیزهایی است که امروزه جوامع بشری شدیداً به آن نیازمندند. و این از مسائلی است که از چهارده قرن قبل مورد توجه اسلام بوده است.

در این‌جا چند نمونه از این روایات را بیان می‌کنیم:

1. پیامبر(ص) فرمود: سلامتی و وقت دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم قدر آن‌را ندانسته‌اند.[5]
2. پیامبر(ص) در حالی که جناب اباذر را مورد خطاب قرار داده بود، فرمود: ای اباذر سلامتی و بهداشت و بها دادن به وقت دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم قدر آن‌را ندانستند. من به شما سفارش می‌کنم که پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت بشمار.

2- 1. جوانی را قبل از فرا رسیدن پیری.

2- 2. سلامت و عافیت را، قبل از رسیدن بیماری.

2- 3. توانگری را قبل از آن‌که فقر به سراغت آید.

2- 4. فرصت را قبل از آن‌که برایت اشتغال ایجاد شود.

2- 5. زندگی را قبل از آن‌که مرگ به سراغت بیاید.[6]

3. پیامبر(ص) فرمود: دو نعمت که مورد غفلت مردم واقع شده است، امنیت و سلامتی است.[7]
4. پیامبر(ص) فرمود: دو نعمت که مردم قدر آن‌را ندانسته‌اند، امنیت و سلامتی است.[8]

[1]. «قیل یا رسول الله ص نتداوى قال (ص) نعم ما أنزل الله تعالى من داء إلا و قد أنزل معه دواء فتداووا إلا السامی فإنه لا دواء له». ر. ک: کوفی، محمد بن محمد اشعث، الجعفریات (الأشعثیات)، ص 167، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا؛ ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‏ ج 2، ص 143، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1385ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 59، ص 66 و 73، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[2]. عبسی، أبو بکر بن أبی شیبه، الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار، ج 5، ص 31، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، 1409ق.

[3]. بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، محقق، عطا، محمد عبد القادر، ج 9، ص 580، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، 1424ق.

[4]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، عطا، مصطفی عبد القادر، ج 4، ص 441، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.

[5]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 381، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[6]. دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام،‏ ج 2، ص 349.

[7]. شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 34، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش؛ بحارالأنوار، ج 78، ص 170.

[8]. «نعمتان مجهولتان الأمن و العافیة». فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2، ص 472، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش. برای آگاهی بیشتر در خصوص روایات بهداشت و سلامتی، ر. ک: طب النبی(ص)؛ طب الائمة(ع)؛ طب الرضا(ع).