پیامبر اکرم(ص) در ضمن خطبه ای بیان فرمود: ای مردم مراقب روییدنی های کنار زباله دانی ها باشید! مردم پرسیدند: ای رسول خدا منظور شما از این سخن چیست؟ حضرتشان توضیح داد منظور زنان و دختران زیبارویی هستند که در محیط نامناسب رشد یافته اند![1]

آیا مراد پیامبر(ص) آن بود که توجه به زیبایی همسر در ازدواج هیچ اهمیتی ندارد؟! آیا مرادشان این بود که دخترانی که در فامیل خود انسان‌های ناشایستی دارند باید از امکان ازدواج با افراد شایسته محروم بمانند؟! و آیا محیط مناسب، لزوماً دخترانی شایسته تحویل اجتماع می دهد؟! و ... .

به نظر ما هدف پیامبر(ص) از این سخن هیچ کدام از موارد یاد شده نبود؛ بلکه هدفشان اشاره به نکته ای دیگر بود که اکنون بدان می پردازیم:

در انجام یک ازدواج موفق، توجه به چند موضوع اهمیت دارد که برایند آنها می تواند در تصمیم گیری انسان نقش داشته باشد. موضوعاتی؛ نظیر اخلاق، زیبایی، دین داری، اصالت خانوادگی، میزان دانش، تجانس فرهنگی، تناسب وضعیت مادی طرفین و ... .

بهترین حالت ممکن آن است که انسان تمام معیارها را در نظر داشته و با یک جمع بندی مناسب به نتیجه برسد؛ اما هستند افرادی که با توجه افراطی به یکی از این موضوعات، از دقت نظر در سایر موارد چشم‌‌پوشی می کنند. به عنوان نمونه، ممکن است برای فردی سطح تحصیلات به تنهایی از درجه ای از اهمیت برخوردار باشد که اگر شخصی را با تحصیلات مورد نظرش یافت، در خصوصیات دیگر او دقت لازم را به عمل نمی آورد، در نتیجه بعدها دچار مشکل می شود.

یکی از مهم ترین خصوصیاتی که توجه افراطی به آن در بسیاری از موارد به یک تصمیم گیری نامناسب و غیر منطقی می انجامد، زیبایی ظاهری فرد مقابل است؛ زیرا همواره این احتمال وجود دارد که این زیبایی ظاهری به عشقی سطحی تبدیل شود که به فرموده پیامبر(ص) در سخنی دیگر، به کوری و کری انسان خواهد انجامید![2] یعنی چنین عاشق بی منطقی نه می تواند زشتی های دیگر معشوق را ببیند و نه می تواند سخنی از دیگران را در این ارتباط مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.

از آن جا که چنین مشکلی در تمام جوامع وجود داشته -و حتی امروزه نیز کم نیستند افرادی که با یک ظاهر زیبا فریفته می شوند-، پیامبر اسلام که نقش آگاهی دهنده داشت، خطاب به مسلمانان فرمود مبادا با یک نگاه از عقل و تجربه دست شسته و خود را درگیر اشتباهی نمایید که رهایی از آن بسیار مشکل خواهد بود. به عبارت دیگر، آن حضرت سفارش می کند که باید در ازدواج، علاوه بر زیبایی ظاهری، معیارهای دیگری؛ مانند اصالت خانوادگی نیز مورد توجه قرار گیرد تا بتواند نتیجۀ مناسبی را در پی داشته باشد.

تشبیهی که پیامبر(ص) در سخنان خویش بیان فرمود، خود گویای بسیاری از مسائل است؛ زیرا می دانیم که زباله ها و فضولات حیوانی در بسیاری از موارد به رشد گیاه و گسترش صنعت کشاورزی کمک می کنند؛ اما محصولات به عمل آمده با استفاده از آنها هر چند بسیار زیبا و شکیل باشند؛ اما باید همواره با آزمایشات دقیق کنترل شوند تا مبادا عفونت های داخل کودهای حیوانی به این محصولات نیز سرایت کرده باشد. (این آزمایش در سرایت مواد مضر و سموم از کودهای شیمیایی نیز لازم است).

اکنون بعد از آزمایش، اگر مشخص شود که درصد مواد مضر در این محصولات به اندازه ای نیست که سلامت انسان را تهدید کند، می توان از آنها استفاده کرد، و در غیر این صورت باید از بهره برداری از چنین محصولاتی دوری جست.

فردی که در محیطی نامناسب رشد یافت نیز دقیقاً همین خصوصیت را دارد که نباید تنها با دیدن زیبایی ظاهری او گمان کرد که دیگر عیب و مشکلی در او وجود ندارد؛ بلکه باید با تحقیقاتی گسترده و همه جانبه پی برد که تأثیرپذیری او از این محیط نامناسب تا چه اندازه بود، و اگر مشخص شود که اخلاق او آن چنان تحت تأثیر محیطش قرار گرفته که ازدواج با او رشد معنوی انسان را دچار وقفه می کند و شاید به زندگی مادی او نیز آسیب برساند، طبیعی است که باید از چنین ازدواجی چشم پوشی کرد. اما اگر طرف مقابل را فردی ببیند که با وجود زندگی در محیطی نامناسب، اخلاق، دین و پاک‌دامنی خود را در حد مطلوبی حفظ کرده است، ازدواج با او مشکلی نخواهد داشت.

نکتۀ مهم دیگر در چنین ازدواج هایی آن است که فرد باید خود را ارزیابی کند که در صورت مواجهه با بستگان نامناسب همسر آینده، از آنان تأثیر منفی خواهد پذیرفت و یا بر آنان تأثیر مثبت خواهد گذاشت که تصمیم گیری در هر مورد، متفاوت خواهد بود.

می دانیم که گویندۀ این سخنان یعنی پیامبر(ص) با ام حبیبیه دختر فرماندۀ دشمنانش ابوسفیان ازدواج کرد؛ اما نتیجه اش آن نبود که پیامبر به دین ابوسفیان درآید؛ بلکه در نهایت ابوسفیان دین اسلام را (هر چند در ظاهر) پذیرفت.

[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 5، ص 332، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «قَامَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَطِیباً فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ».

[2]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 380، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق. «حُبُّکَ لِلشَّیْ‏ءِ یُعْمِی وَ یُصِم‏».