رنگ لباس یکی از مسائل شخصی و سلیقه‌ای است که اسلام ، همگان را در انتخاب آن مجاز می‌داند؛ اما در عین حال نسبت به بعضی از رنگ‌ها مطالبی در روایات پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) و به تبع از آن در کتب فقهی، بیان شده است که نیاز به توضیح دارد.

از جمله این‌که به طور اجمال از بعضی روایات، کراهت پوشش مشکی استفاده می‌‌شود،[1] ولی این حکم برای همۀ انواع لباس‌‌ها و برای همۀ افراد اعم از زن و مرد و برای همۀ زمان‌‌ها و ایام نیست و موارد متعددی مستثنا شده است که بعضی از مهم‌‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. کراهت نداشتن بعضی از پوشش‌‌های مشکی خاص:

 گزارش شده است که پیامبر اکرم(ص) از پوشش سیاه کراهت داشت، مگر در سه مورد: خفّ(نوعی کفش چرمی نازک) عمامه و کساء. ^[2] کساء در لغت به لباس گفته می‌شود؛ ^[3] اما با توجه به حدیث کسا به لباس بلند و فراگیر که تمام بدن را دربر می‌گیرد گفته می‌شود. بر این اساس کسا شامل عبا و چادر مشکی بانوان نیز می‌گردد؛ بنابر این، این سه پوشش مشکی استثنا شده و کراهت ندارند.

حضرت آیت الله بهجت می‌فرماید: ... در کتب اصحاب، مواردى براى کراهت نماز در ثوب ذکر شده است، از آن جمله: لباس سیاه غیر از عمّامه و خفّ و کساء است.[4]

2. کراهت نداشتن لباس مشکی برای بانوان:

بی‌گمان در اسلام حکم پوشش زن و مرد از نظر نوع، مقدار و حتّی رنگ متفاوت است. مثلاً جامۀ زربافت و حریر برای زن جائز ولی برای مرد جائز نیست. مقدار واجب پوشش بانوان طبق نظر مشهور فقها همۀ بدن به جز وجه و کفّین است، ولی مقدار پوشش مردان کمتر است. از نظر رنگ پوشش نیز استفاده از لباس احرام سفید رنگ در حج برای مردان مستحب است، ولی زنان مجازند از همان لباس معمولی و لو رنگ غیر سفید استفاده کنند.

در کتاب‌ی‌های فقهی نیز هیچ‌یک از فقهای برجستۀ شیعه فتوا به کراهت لباس و پوشش مشکی بانوان نداده‌‌اند، بلکه بر عکس تصریح به عدم کراهت و بالاتر از آن نموده‌‌اند.

مرحوم صاحب جواهر می‌فرماید: طبق تصریح کتاب‌‌های متعددی از اصحاب امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدّس پوشش غلیظ‌‌تر و بیشتری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است و رنگ مشکی در مقایسه با رنگ‌‌های دیگر به نحو بهتری پوشش غلیظ‌‌تر و بیشتر را تأمین می‌‌کند.[5]

علاوه بر ایشان بعضی از فقها و مراجع تقلید زمان حاضر؛ مانند آیات عظام خامنه‌‌ای و تبریزی(ره) نیز تصریح کرده‌‌اند که چادر مشکی کراهت ندارد و بعضی نیز مانند آیت الله فاضل لنکرانی(ره) بالاتر از عدم کراهت تصریح کرده‌‌اند که چادر مشکی بهترین نوع حجاب است.[6]

علاوه بر ادلّۀ فوق، امروزه در روان‌شناسی رنگ‌‌ها، این یک واقعیت مسلّم است که رنگ مشکی، رنگی صامت و غیر فعال است که باعث تحریک و جلب توجّه نمی‌‌شود و این ویژگی بدون این‌که هیچ عارضه منفی داشته باشد،[7] با حکمت حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم که همان عدم جلب توجّه و ایجاد آرامش روانی در جامعه است نیز سازگار است.

3. کراهت نداشتن پوشش مشکی در مراسم عزاداری:

 استفاده از رنگ مشکی در مراسم عزاداری کراهت ندارد، بلکه از فرزند امام سجاد(ع) نقل شده است که گفته‌‌اند وقتی جدّم امام حسین(ع) شهید شد زنان بنی‌‌هاشم در عزای آن‌حضرت لباس سیاه پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمی‌‌دادند.[8] حتّی در مراسم سوگواری غیر معصومین(ع) نیز سیره عملی مردم متدین و حتّی غیر متدین، پوشیدن لباس سیاه در مراسم عزاداری است.

علاوه بر این، سیاه‌پوشی، خاصیت سازندۀ دیگری به نام احیای امر اهل‌بیت(ع) دارد که مطلوب و محبوب آن ذوات مقدس است که فرمودند: «رحم الله من احیا امرنا»؛ ^[9] کسی که امر ما را احیا کند، مشمول رحمت حق باد.

بی‌گمان وقتی پیر و جوان، بزرگ و خردسال، در این ایام لباس سیاه می‌پوشند، یادآور حزن و مصیبت جان‌کاهی است که به وجود مقدس حضرت سیدالشهدا(ع)، رسید و حقیقت این است که بقای اسلام مرهون دو ماه محرم و صفر است.

از نظر تاریخی، چنان‌که مورخان نوشته‌اند، بعد از واقعۀ جانسوز عاشورا، زنان خاندان پاک رسول الله(ص) اولین کسانی بودند که تا یک‌سال لباس سیاه به تن داشتند و چنان مشغول عزاداری بودند که امام سجاد(ع) برای آنها غذا فراهم می‌کرد. در طول تاریخ نیز پوشیدن لباس سیاه در عزاداری اهل‌بیت(ع) به صورت یک سنت ارزشمند در بین شیعیان و محبان رایج بوده است.

بعضی از فقهای بزرگ در ایام سوگواری امام حسین(ع) جامۀ سیاه می‌پوشیدند و به آن تبرک می‌جستند و با جدیت از آن نگهداری و مراقبت می‌کردند و وصیت می‌نمودند که آن لباس‌های عزا، بعد از رحلتشان به عنوان تبرک با آنها دفن شود.[10]

بنابر این، پوشیدن لباس سیاه در ایام سوگواری ائمه(ع) به خصوصص در دو ماه محرم و صفر نه تنها کراهت ندارد، بلکه از آن جهت که اظهار همدردی با اهل‌بیت پیامبر(ص) و احیای امر ایشان است، دارای فضیلتی بس بزرگ است.[11]، [12]

اما این‌که معیار انتخاب رنگ درست چیست؟ باید توجه داشت که لباس وسیلۀ پوشش و حفظ بدن از سرما و گرما و آلودگى، و مایه‌ی آبرو، زینت و آراستگى انسان است و انتخاب رنگ آن یک امر ذوقی و سلیقه‌ای است که با توجه به آداب و رسوم، سن، شرایط محیطی و جغرافیایی گوناگون متفاوت است، و مردم در انتخاب آن آزادند. در عین حال پیشوایان معصوم ما نسبت به بعضی از، رنگ‌ها عنایت ویژه‌ای داشتند از جمله:

1. رنگ «سبز»: رنگ سبز از جمله رنگ‌هایی بود که مورد پسند پیامبر اکرم(ص) براى لباس بود.[13]
2. رنگ «سفید»: بیشتر جامه‌‌هاى پیامبر سفید بود و می‌فرمود: لباس سفید را بر زندگانتان بپوشانید و مردگانتان را هم با پارچه‌ی سفید کفن کنید.[14] از آن‌جا که رسول خدا(ص) نمونه‌ی اعلاى تمیزى و آراستگى بود، در لباس پوشیدن نیز به این نکته توجه داشت و در مورد نظافت جامه می‌فرمود: «کسی که لباسی می‌پوشد باید آن‌را تمیز نگه‌دارد».[15]

و لباس سفید، خود به خود طورى است که چرک و آلودگى زودتر در آن معلوم می‌شود، و انسانِ مقید به سنت نبوى نظافت، به شستن و تمیز کردن آن روى می‌آورد. به علاوه انبساط خاطر و بازشدن روحیه نیز از فواید پوشیدن لباس روشن و سفید است.

3. رنگ «زرد»: پیامبر اکرم(ص) ملحفه‌‌اى داشت که با زعفران رنگ‌‌آمیزى شده بود و گاهى تنها با پوشیدن همان، با مردم نماز می‌خواند.[16]

بعضی از رنگ‌ها نظیر رنگ «قرمز»، رنگى بود که پیامبر خدا آن‌را براى لباس، نمی‌پسندید.[17] با این حال این دلیل بر حرمت یا کراهت رنگ قرمز در همه‌ی موارد نیست.

آنچه نسبت به لباس مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد، جلوگیری از تبدیل لباس، به وسیله‌ای برای تفاخر و تجمل و معیار ارزش قرار گرفتن آن برای ارزیابی انسان‌ها است؛ زیرا این‌گونه برخورد با لباس، نوعى انحراف از فلسفۀ وجودى لباس است و به شدت در اسلام از آن نهی شده است.[18]

امام حسین(ع) می‌فرماید: هرکس لباسی بپوشد که در میان مردم به آن مشهور شود(لباس شهرت) خداوند در قیامت لباسی از آتش بر او می‌پوشاند.[19]پس باید لباسی پوشید که عرف دین‌داران و انسان‌های فهمیده آن‌را انکار نکنند. در روایتی از امام صادق‌(ع) نیز این مطلب استفاده می‌شود. آن‌حضرت در جواب کسی که لباس ایشان را با لباس حضرت علی(ع) مقایسه کرد، فرمود: حضرت علی(ع) لباسی می‌پوشید که در زمان خود مورد انکار و سرزنش مردم آن زمان نبود، و اگر ایشان امروز بود چنین لباسی نمی‌پوشید، همانا بهترین لباس هر زمان، لباسی است که مردم آن زمان می‌پوشند.[20]

 همۀ این موارد نشان دهندۀ اهمیت اسلام به لباس به عنوان پوشش مناسب است، و نوع، جنس و رنگ آن تابع بعضی از عرفیات، محیط‌های زندگی، و مناسبات بین مردم و عدم منافات با ارزش‌های گفته شده است.

[1]. برای آشنایی با این روایات، ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 397، کتاب الصلاة باب اللباس الذی تکره الصلاة فیه و ما لا تکره، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق؛ همان، ج 6، ص 449، کتاب الزی و التجمل باب لبس السواد؛ وسائل الشیعه، ج 3، کتاب الصلاه ابواب لباس المصلی، باب 19، باب کراهة لبس السواد الاّ.

[2]. عدة من اصحابنا عن احمد بن ابی عبدالله عن بعض اصحابه رفعه قال: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَکْرَهُ السَّوَادَ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ الْخُفِّ وَ الْعِمَامَةِ وَ الْکِسَاءِ». کافی، ج 6، ص 449.

[3]. ابن درید، محمد بن حسن،‏ جمهرة اللغة، ج ‏2، ص 857، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ اول، 1988م‏.

[4]. بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، ج ‏1، ص 314.

[5] نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج 8، ص 235، بیروت، ‌دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.

[6]. ویژه نامه فرهنگ اسلام، ص 7، بهار 1379.

[7]. بعضی بدون هیچ دلیل و مدرکی به انگیزۀ فرهنگ‌سازی بر ضد چادر مشکی، ادعا کرده‌اند که حجاب و چادر مشکی باعث بیماری‌‌های روحی و جسمی مثل افسردگی و نرمی استخوان می‌‌گردد. برای آگاهی از نادرستی ادعای این افراد به قسمت دوّم مقالۀ «نقد ادله مخالفین چادر مشکی»، روزنامۀ جمهوری اسلامی، 4 بهمن 79، مراجعه شود.

[8]. محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق، مصحح، ایروانی، محمد تقی، مقرم‌، سید عبد الرزاق، ج 7، ص 118، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405ق.

[9]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 12، ص20، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، چاپ اول، 1409ق.‏

[10]. ر. ک: فضیلت سیاه پوشى در ایام سوگوارى اهلبیت (ع). 

[11]. ر. ک: پوشیدن لباس سیاه در ایام سوگواری ائمه (ع).  

[12]. ر. ک: «لباس مشکی و حکم آن»، 2018 (سایت: 2060).

[13]. کان یعجبه الثیاب الخضر. غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین‏، محقق، عراقی،عبدالرحیم بن حسین، ج 7، ص 131، بیروت، دار الکتب العربی‏، چاپ اول، بی‌تا؛ فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی‏، المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ج 4، ص 140، قم، مؤسسه النشر الاسلامی‏، چاپ چهارم، 1417ق.

[14]. ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص 69، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1406ق. «...قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَیْرُ ثِیَابِکُمُ الْبِیضُ فَلْیَلْبَسْهَا أَخْیَارُکُمْ وَ کَفِّنُوا فِیهَا مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهَا مِنْ خَیْرِ ثِیَابِکُم»‏؛ «ألبسوها أحیاءکم و کفّنوا فیها موتاکم»، محجة البیضاء، ج 4، ص 140؛ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج 1، ص 497، بعثت، قم، چاپ اول، 1413ق.

[15]. کافی، ج ‏6، ص 441.

[16]. محجه البیضاء، ج 4، ص 141.

[17]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف،‏ ج 2، ص 160، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم، 1385ق. (عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ کَرِهَ الْحُمْرَةَ یَعْنِی مِنَ اللِّبَاس‏).

[18] نک: لباس و پوشش در سیره نبوی. 

[19]. «مَنْ لَبِسَ ثَوْباً یَشْهَرُهُ کَسَاهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثَوْباً مِنَ النَّار»؛ کافی، ج 6، ص 445.

[20]. همان.