در بیشتر موارد، جنایات به وسیله یک عامل انسانی و با یک یا چند فعل که از ماهیت یکسانی برخوردار هستند صورت می‌‌گیرد، اما گاهی افراد متعدد در تحقق و ایجاد جنایت دخالت دارند، در صورتی که یک فرد در ایجاد آن دخالت داشته باشد آن شخص به عنوان مجرم و بزه‌کار، تحت تعقیب کیفری قرار می‌‌گیرد، و با توجه به میزان وجود عناصر و ارکان مادی و معنوی جرم، در صد مجرمیت او مشخص شده و مجازات مورد نظر اعمال می‌‌گردد.
البته، ایجاد جنایت به واسطه یک فرد بدون دخالت افراد یا اسباب دیگر در وقوع آن، به نسبت هر جنایتی صورت‌‌های خاص و متعددی پیدا می‌‌کند که در کتاب‌‌های جزایی در بحث جرایم علیه اموال و اشخاص به تفصیل از آن بحث شده است. اما در جایی که جنایت ناشی از مداخله عوامل و افراد متعدد باشد که هر یک به نحوی سبب وقوع آن شده‌اند، دو صورت قابل تصور است: الف؛ جنایت ارتکابی به همه عوامل مذکور مستند شود، ب؛ جنایت ارتکابی فقط به برخی از افراد مستند گردد و به برخی دیگر مستند نشود.
اگر جنایت به همه مستند شود کسی که جنایت را «بالمباشره» انجام داده که وقوع اصل جنایت به او مستند می‌‌شود تحت عنوان جانی اصلی و بقیه مداخله کنندگان تحت عنوان شرکای در جنایت، قابل پی‌‌گرد خواهند بود. اما اگر برخی از افراد با قصد مشترک مجرم اصلی را در تحقق جنایت یاری کرده باشند، ولی جنایت به آنان مستند نشود، بلکه کارشان فقط تحقق جنایت را برای جانی آسان‌‌تر کرده باشد این فرد یا افراد، تحت عنوان معاون، تعقیب می‌‌شوند.[1]
همچنان‌که به منظور تحقق شرکت در جرم، تبانی سابق شرکا در ارتکاب جرم ضرورت ندارد، تحقق معاونت نیز نیازمند توافق، هم‌فکری و تبانی معاون و فاعل اصلی نخواهد بود. بنابراین اگر کسی بدون هماهنگی با مجرم اصلی اقدام به توطئه و اسباب چینی کرده و یا با توسل به حیله و فریب موجب وقوع جرم شود در صورت احراز وحدت قصد با مجرم اصلی، معاون در آن خواهد بود.[2]
در ماده 43 قانون مجازات اسلامی سابق و ماده 126 قانون مجازات اسلامی جدید، معاونت در جرایم را به طور کلی توصیف مجرمانه نموده است و می‌‌توان با دقت در این ماده ارکان متشکله جرم معاونت را چنین توصیف کرد:
1. انجام فعل مادی یا غیر مادی به یکی از صورت‌‌های مذکور در ماده 126 قانون جدید مجازات.
2. صدور فعل مجرمانه از مجرم اصلی، بنابراین در صورت انصراف مجرم اصلی از انجام فعل مجرمانه، معاونت در جرم نیز موضوعاً منتفی خواهد شد.
3. تأثیر فعل معاون در وقوع جرم.
4. همزمانی یا تقدم فعل معاون بر فعل مجرم اصلی.
5. عدم استناد جرم به فعل معاون.
6. علم و اطلاع معاون از مجرمانه بودن فعل جانی.
7. قصد فعل اعانت، چون معاونت یک فعل عمدی است باید قصد نیز احراز شود.
8. قصد حصول نتیجه.
9. وحدت قصد معاون و جانی.[3]
جرایم و جنایات دارای اقسام و مصادیق متعددی؛ مانند: قتل، سرقت، آدم ربایی، زنا، لوط، تجاوز به عنف، کلاهبرداری، و... است که معاونت در هر یک از این جرایم قابل تحقق است. خود معاونت نیز دارای افراد و مصادیق مختلف است که یکی از مصادیق معاونت در جرم، امساک است؛ زیرا مُمسِک نیز در اصل وقوع جنایت به طور مستقیم کاری را انجام نمی‌‌دهد، بلکه اصل وقوع جنایت به واسطه شخص یا اشخاص دیگری محقق می‌‌شود، اما فعل ممسک نیز کمک و معاونتی برای تحقق جرم شده؛ از این‌رو ممسک تحت عنوان معاون در جرم مورد تعقیب قرار می‌‌گیرد.
مجازات معاونت در جرم به طور مطلق، در  ماده 127 و 128 قانون مجازات اسلامی جدید به طور تفصیل بیان شده است. اما در صدر ماده 127 مجازات‌‌های مصوب در این دو ماده در صورتی قابل اعمال دانسته شده که در شرع یا ماده دیگری از قانون مجازات به عنوان قانون خاص برای معاونت در جرم خاصی مجازات دیگری تعیین نشده باشد. بنابراین امساک در جرم قتل، مشمول مجازات‌‌های ماده 127 و 128 نمی‌‌شود؛ زیرا در شرع برای آن ترتیب خاصی از مجازات معین شده است که فقها به استناد روایات، فتوا به حبس ابد برای ممسک در جرم قتل داده‌‌اند.[4]
در عبارت فقها آمده است: «لو أمسکه و قتله آخر، قتل القاتل، و حبس الممسک مؤبّداً»،[5] مراد از امساک و نگه‌داشتن، فقط نگه‌داشتن با دست نیست، بلکه معنای عرفی نگه‌داشتن و حبس، مراد است که شامل هر فعلی است که مقتول به سبب آن امکان خروج از سلطه جانی را نیافته و قاتل به سهولت بتواند با کمک ممسک او را به قتل برساند؛ مانند آن‌که «مجنی علیه» را با دست‌‌های خود بگیرد و یا با طناب به درختی ببندد به گونه‌‌ای که امکان تخلص یا فرار نداشته باشد یا «مجنی علیه» را در اتاقی حبس نماید تا قاتل آماده شود.[6]
گفتنی است معاونت در تمامی جرایم، چه جرایم علیه اشخاص، چه علیه اموال قابل تصور است، اما امساک در جرم که یکی از زیر مجموعه معاونت محسوب می‌‌شود بیشتر در جرایم عمدی علیه اشخاص؛ مانند قتل، آدم ربایی و...، قابل تصور و تحقق است. برای مثال، امساک در جرم آدم ربایی می‌‌تواند با فریب شخص به عنوان تفریح یا یک قرار دوستانه در مکانی خلوت اتفاق ‌‌افتد که ربودن او را برای آدم ربا آسان‌‌تر نماید. همچنین می‌‌تواند با نگه‌داشتن یا جلوگیری از فرار شخص جهت دست‌رسی آدم ربا اتفاق ‌‌افتد. هر چند ممکن است امساک در جرم، در برخی از جرایم، علیه اموال نیز قابل تحقق و تصور باشد، ولی فقها و حقوق دانان در باب جرایم علیه اموال به طور صریح، در این جرائم از امساک سخن نگفته‌‌اند.

---