جستجوی پیشرفته
بازدید
25626
آخرین بروزرسانی: 1391/12/08
خلاصه پرسش
تفاوت وجدان با فطرت چیست؟
پرسش
تفاوت وجدان با فطرت چیست؟
پاسخ اجمالی
برای روشن شدن تفاوت وجدان با فطرت بررسی چند نکته ضروری به نظر می‌رسد: 1. مقصود از فطرت چیست؟ 2. منظور از وجدان چیست 3. رابطه وجدان و فطرت چگونه است؟
۱. در مورد سؤال اول یعنی چیستی فطرت پاسخ 29925 (چیستی فطرت و محدوده شمول آن) را مطالعه فرمایید.
۲. اما در مورد چیستی وجدان آنچه به صورت خلاصه می‌توان گفت این است که در نهاد هر انسان نیرویى وجود دارد که دانشمندان جدید آن‌را ‏«وجدان اخلاقى‏» نام نهاده‏اند؛ وجدان همان‏طور که دانشمندان تصریح کرده‏اند، سه جنبه دارد: الف. جنبه ادراکى، ب. جنبه ارادى، ج. جنبه انفعالى.
جنبه ادراکى وجدان اخلاقى این است که اعمال و حتى افکار انسان‌‌ها را مورد بررسى ‏قرار مى‌‌‏دهد و مانند یک قاضى بى‌‏طرف آن‌را تجزیه و تحلیل مى‏‌کند و حکم به خوبى و بدى در مورد آن صادر مى‌‏کند. 
جنبه ارادى آن، این است که همانند یک فرمانده قوى به ما فرمان مى‌‏دهد که ‏به مقتضاى آن عمل کنیم؛ یعنى اگر عمل خوب است انجام دهیم و اگر بد است ترک ‏نماییم. 
جنبه انفعالى وجدان این است که اگر بر وفق درک و میل آن رفتار کردیم، احساس ‏مسرت و شادى مى‌‏نماید و موجب انبساط و آرامش خاطر مى‌‏گردد و اگر بر خلاف میل و درک ‏آن عمل نمودیم، احساس شرمسارى و خجلت کرده و با ضربات جانکاهى که بر روان و اعصاب ما وارد مى‌‏شود ما را شکنجه مى‌‏دهد، بالاتر این‌که وجدان اخلاقى در مورد کارهاى دیگران نیز دخالت مى‌‏نماید.[1]
از تعاریفی که برای وجدان شد می‌توان چنین تحلیل کرد عقل انسان به دو قسمت تقسیم می‌شود که از آن به عقل مجرد(نظری) و عقل عملی تعبیر می‌‌شود[2] که اگر بخواهیم وجدان را به یکی از این قسمت‌ها مربوط کنیم می‌توان آن‌را از فعالیت عقل عملی دانست؛ زیرا وجدان است که به کمک عقل حس و درک اخلاقی انسان را تحریک می‌کند. پس وجدان نیرویی است که با کمک عقل، ممیز خوبی‌ها و بدی‌ها و نوعی قاضی و داور انسان می‌باشد، به طوری که در مقابل اعمال نیکو مثل عدالت احساس شادی و خرسندی می‌کند و در مقابل ظلم و ستم شکنجه خواهد دید و به پشیمانی و ندامت می‌رسد. ارتباط وجدان با عقل به قدری نزدیک است که عده‌ای گفته‌اند: وجدان به مانند دادگاهی می‌ماند که در تمام قضاوت‌های عقلی نظارت می‌کند و او است که خوب را از بد و بد را از خوب تشخیص می‌دهد. پس وجدان اخلاقی، با نمودهای گوناگونش از فعالیت‌های روح به شمار می‌رود.[3]
۳. در مورد رابطه وجدان و فطرت؛ ابتدا باید دید آیا وجدان امرى فطرى است ‏یا نه؟ زیرا اگر وجدان را امری فطری ندانیم روشن می‌شود که این‌دو هیچ ارتباطی باهم ندارند، در هر صورت در این مسئله دو نظر مختلف وجود دارد: 
نظر اول؛ گروهى از دانشمندان، وجدان را غیر فطرى مى‌‌‏دانند. به نظر این عده وجدان هیچ ارتباطی با فطرت ندارد؛ بلکه انسان خیال مى‌‏‌کند که وجدانیات از امور فطرى است، در حالی‌که امور وجدانی، جز ساخته تربیت و مولود محیط چیز دیگرى نیست.[4] به بیان دیگر، طرفداران این طرز فکر که اغلب روان‌شناسان با اندیشه مادی هستند می‌‌گویند، کودک در حین تولد وجدان ندارد و برای او معیار و مقیاسی جهت درک ارزش‌‌ها نیست. او در برابر امانت و خیانت، راست و دروغ، بی‌تفاوت است. بعدها در اثر یادگیری و آموزش و اکتساب درمی‌یابد که فلان امر خوب است و آن دیگری بد و ناپسند. تبلیغات و آموزش‌ها است که این زمینه را در افراد، به وجود آورده و یا این آگاهی را به آنها می‌دهد.
نظر دوم؛ عقیده گروهى دیگر از دانشمندان است، اینان معتقدند که وجدان ‏امرى فطرى و جزو سرشت آدمى است که انسان همراه آن از مادر متولد مى‏‌شود.[5] اینان می‌گویند وجدان فطرتی و یا غریزه‌ای فنا ناپذیر است و راهنمایی قابل اعتمادی به انسان می‌دهد. حتی انسان را به صورتی ناخودآگاه به طرف خیر و سعادت جلب کرده و از لغزش‌ها دور می‌دارد .اصل در آفرینش بر صداقت است و اطفال در اثر بدآموزی یاد می‌گیرند چگونه فریب‌کاری کنند و چگونه از طریق دروغ خود را از دامی نجات بخشند .
در این‌صورت وجدان یکی از نمودهای فطرت و یکی از امور فطری خواهد بود که هیچ انسانى به حسب سرشت و خلقت و آفرینش خالى ‏از آن نیست منتها قابل انعطاف بوده، مى‏‌تواند تحت تأثیر محیط سالم و ناسالم و تربیت صحیح و ناصحیح قرار بگیرد و از سایر امیال قوى باطنى و روحى از قبیل شهوت ‏و غضب و سایر تمایلات فطرى درونى چه بسا تغییراتى را بپذیرد.[6]
 

[1]. حقانی زنجانی، حسین، وجدان اخلاقی، ماهنامه مکتب اسلام، شماره 9، 1376ش.
[2]. برای آگاهی بیشتر: پاسخ ۵۰۷، «حکمت نظری و حکمت عملی»، را مطالعه کنید.
[3]. زمردیان، احمد، حقیقت روح، http://www.magiran.com
[4]. وجدان اخلاقی.
 [5]. حقیقت روح. http://www.magiran.com
[6]. وجدان اخلاقی.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها