پیامبران که از جانب خدای متعال مأمور به تبلیغ مردم بوده‌اند؛ برای انجام این رسالت از دو شیوه استفاده می‌کردند؛ بشارت و انذار، یعنی همان مژده و ترس. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلینَ إِلاَّ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛[1] ما پیامبران را جز براى مژده‏ دادن یا بیم‏ کردن نمى‌‏فرستیم. پس هر کس که ایمان آورد و کار شایسته کند، بیم‌ناک و محزون نمى‌‏شود.
با توجه به این نکته و طبق آموزه‌های قرآن کریم و سیره عملی پیامبران و امامان(ع)، دعوت مردم به دین و اخلاق، تنها از طریق تعریف و تشویق کارساز نبوده، اگرچه ابزار تشویق بسیار مفید فایده است، اما بسیار اتفاق افتاد که پیامبران و ائمه(ع) از طریق ملامت و سرزنش مردم را نسبت به عملکرد ناصوابشان تذکر داده و تحقیر و ملامت می‌کردند؛ جهلشان را به رخ آنان می‌کشیدند؛ گذشته مملو از سیاهی و تباهی‌شان را به آنان گوشزد می‌نمودند؛ تقلید کورکورانه آنان را از آیین سراسر جهل و خرافه‌ نیاکانشان به آنان یادآوری می‌نمودند، تا شاید از این طریق به خود آیند و پذیرای حق گردند.
نمونه‌هایی از این نوع ملامت در قرآن و روایات وجود دارد که ما در این مقال تنها به ذکر یک آیه و روایت اکتفا می‌کنیم:
«چون به ایشان گفته شود که از آنچه خدا نازل کرده است پیروى کنید، گویند: نه، ما به همان راهى مى‏‌رویم که پدرانمان مى‌‏رفتند. حتى اگر پدرانشان بی‌خرد و گمراه بوده‌‏اند».[2]
«نامردان مرد نما، ... اى کاش شما را ندیده بودم و نمى‌‌‌شناختم. به خدا قسم حاصل شناختن شما پشیمانى و غم و غصه است. خدا شما را بکشد که دلم را پر از خون کردید، و سینه‌‌‏ام را مالامال خشم نمودید، و پى در پى جرعه اندوه به کامم ریختید، و تدبیرم را به نافرمانى و ترک یارى تباه کردید».[3]
برای آگاهی بیشتر در این موضوع نمایه زیر را مطالعه کنید:
نکوهش و سرزنش مردم از سوی امام سجاد(ع)، ۲۷۹۴۱ .

---