جستجوی پیشرفته
بازدید
3885
آخرین بروزرسانی: 1400/12/01
خلاصه پرسش
آیا افرادی که علیه عثمان بن عفان شوریدند و او را کشتند، مورد لعنت حضرت رسول(ص) و یا امام علی(ع) قرار گرفتند؟!
پرسش
آیا افرادی که علیه عثمان بن عفان شوریدند مورد لعن رسول خدا(ص)، یا امام علی(ع) قرار گرفتند؟
پاسخ اجمالی

در کتاب‌های شیعی گزارشی در مورد لعن و نفرین قاتلان  عثمان بن عفان  و شورش‌کنندگان علیه وی، توسط رسول خدا(ص) و امام علی(ع) وجود ندارد، و با مبانی اهل‌سنت هم سازگار نیست؛ زیرا آنان لعن صحابه را روا نمی‌دانند، با توجه به این‌که برخی از بزرگان صحابه در این ماجرا حضور داشتند.

با این وجود، گزارش‌هایی در این زمینه در برخی منابع اهل‌سنت وجود دارد:

در سال 35 هجری و در ایام حکومت عثمان شورش‌هایی علیه حکومت وی شکل گرفت. اهالی مصر در قالب چهار گروه که هرکدامشان فرماندهی جداگانه داشتند، رهسپار مدینه شدند. تعداد آنها را شش‌صد یا هزار نفر تخمین زده‏اند. فرماندهی آنها را عبدالرحمن بن عدیس بلوی، کنانة بن بشیر لیثی، سودان بن حمران سکونی، به عهده داشتند. فرمانده کل آنها نیز غافقی بن حرب عکی بود. آنها جرأت نکردند به مردم بگویند به جنگ می‌روند، به همین جهت به بهانه‌ی حج روانه شدند.

اهالی کوفه نیز به تعداد اهالی مصر، در چهار گروه به فرماندهی، زید بن صوحان عبدی، مالک اشتر، زیاد بن نضر حارثی، عبداللّه بن اصم، حرکت کردند؛ و فرمانده همه آنان عمرو بن اصم بود.

همچنین اهالی بصره نیز به تعداد اهالی مصر در چهار گروه و به فرماندهی، حکیم بن جبله عبدی، ذریح بن عباد عبدی، بشر بن شریح بن ضبیعه قیسی، ابن المحرش بن عبد عمرو حنفی و به فرماندهی کل حرقوص بن زهیر سعدی حرکت کردند. علاوه بر آن‌که در میان راه عده‏ای به آنان پیوستند.

اهالی مصر دوست‌دار امام علی(ع) و اهالی بصره هواخواه طلحه، و اهالی کوفه طرفدار زبیر بودند. این گروه‌ها به سه منزلی مدینه رسیدند، اهالی بصره در «ذوخشب»، کوفیان در «اعوص» اردو زدند و عده‏ای از مصریان در آن‌جا به کوفیان پیوستند و بقیه مصریان در «ذو مروة» ماندند.

زیاد بن نضر و عبداللّه بن اصم برای جلوگیری از جنگ و درگیری به مصریان و بصریان گفتند: ما به نمایندگی شما به مدینه می‌رویم، و با سران مدینه گفت‌وگو می‌کنیم؛ زیرا خبردار شدیم که اهالی مدینه برای جنگ با ما آماده می‌شوند؛ سپس آن دو نفر به مدینه آمده و با همسران پیامبر اسلام(ص)، امام علی(ع)، طلحه و زبیر ملاقات کردند و گفتند: ما فقط برای زیارت خانه خدا آمده‏ایم و این‌که از حاکم بخواهیم بعضی استانداران را برکنار سازد، و از آنها خواستند اجازه بدهند مردمی که از شهرها آمده بودند به شهر مدینه وارد شوند. لکن همه آنان توصیه کردند تا از چنین کاری خودداری شود و ارزیابی‌شان آن بود که این کار بی‌نتیجه خواهد بود. از این رو آن دو نفر نزد یاران خویش برگشتند.

سپس عده‏ای از مصریان نزد امام علی(ع) و جمعی از بصریان نزد طلحه و گروهی از کوفیان نزد زبیر آمدند.

بر اساس این گزارش، امام علی(ع) به مصریان فرمود: «لقد علم الصالحون أن جیش المروة و ذی خشب و الأعوص ملعونون علی لسان محمد ص»؛[1] مردان صالح می‌دانند که رسول خدا(ص) سپاه «ذو مروة» و «ذوخشب» و «اعوص» را لعنت کرد! آنها نیز بدون دریافت نتیجه‌ای از خدمت امام(ع) بیرون رفتند.

اهالی بصره نزد طلحه و اهالی کوفه نزد زبیر آمدند و با آنها صحبت کردند. آنها نیز همین جمله امام(ع) را گفتند.

در نتیجه تمامشان از مدینه بیرون رفته و این‌گونه جلوه دادند که به سرزمین خویش باز می‌گردند. لذا از «ذو خشب» و «اعوص» به اردوگاه‌های نظامی خویش- که در سه منزلی مدینه قرار داشت- رفتند تا بعد از آن‌که مردم مدینه متفرق شدند، به مدینه حمله کنند. بعد از خروج آنها مردم مدینه پراکنده شدند. اما آن گروه به مدینه حمله کردند و خانه عثمان را به محاصره درآوردند و اعلام کردند که هر کسی دست از حمله به ما بردارد، در امان است.

وقتی از آنها پرسیده شد که چطور شد تغییر عقیده دادید و بعد از رفتن برگشتید؟ آنها گفتند: از یک شخصی که در دولت بود برای کشتن (عثمان) نامه‌‏ای به دست ما رسید.[2]

در نقد این گزارش می‌توان گفت:

  1. این گزارش در منابع شیعی وجود ندارد.
  2. این گزارش از یک‌سو اعلام می‌دارد که مالک اشتر در میان این افراد قرار داشت، و از سوی دیگر می‌د‌انیم که مالک نزد امام علی(ع) جایگاه ویژه‌ای داشت. بنابر این، نمی‌توان او و اطرافیانش را ملعون ‌پنداشت، و به هیچ وجه با رفتارهای صمیمی بعدی امام با مالک سازگار نیست.[3]
  3. عمل و رفتار شورشیان دارای ابعاد و جهات مختلف بود: یکی اعتراض به رفتار خلیفه‌ی سوم، و دیگری کشتن خلیفه؛ بر فرض قبول این روایت می‌توان گفت ملعون‌بودن شورشیان به جهت کشتن خلیفه - آن هم برای دست‌یابی به قدرت و دیگر مقاصد سیاسی - بود، و گرنه اصل اعتراض به کارهای خلاف خلیفه‌ی سوم نوعی امر به معروف و نهی از منکر و در نتیجه کار صحیح و پسندیده‌‌ای بود.

از طرفی می‌دانیم که امام(ع) نیز تلاش فراوانی برای جلوگیری از ایجاد سنت خلیفه‌کشی نمودند، و بر اساس برخی گزارش‌ها حتی فرزندان خود را برای دفاع از عثمان فرستاده بودند.[4]

مالک اشتر نیز فقط در مراحل ابتدایی این قیام که فقط جنبه اعتراضی و انتقادی داشت حضور داشته؛ اما در مراحل پایانی یعنی کشتن و قتل خلیفه حضور نداشت و حتی تمام افرادی که در آن‌جا حضور داشتند، از قاتلان عثمان و یا حتی تشویق‌کنندگان نبودند.


[1]. در برخی از منابع ابن جمله به خود امام علی(ع) نسبت داده شده است. ر. ک: ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 3، ص 438، بیروت، دار الکتاب العربی،چاپ دوم، 1409ق.

[2]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 4، ص 348- 351، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی‏، المنتظم،‏ محقق، عطا، محمد عبد القادر، عطا، مصطفی عبد القادر، ج 5، ص 51- 52، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ق؛ ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، محقق، مصحح، ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ ج 2، ص 140- 142، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.

[3]. «شخصیت مالک اشتر از نگاه امام علی(ع)»، 33511؛ «جایگاه مالک اشتر نزد امام علی(ع)»، 83100.

[4]. «بررسی دفاع امام علی(ع) از عثمان»، 20416؛ «کتک خوردن امام حسن و امام حسین(ع) توسط امام علی(ع) در قتل عثمان»، 112935.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها