اگرچه تفنن در عبارت، خود به تنهایی یکی از دلایل کاربرد واژه‌های مختلف برای یک معنا در آیات قرآن است و نیاز به ارائه‌ی دلیل دیگری نیست؛ اما با این وجود در پرسش مورد نظر، اختلاف تعبیر در این دو آیه، ممکن است به جهت نکته‌ای باشد که در برخی کتاب‌های لغت و تفاسیر به آن اشاره شده است.

لغت‌شناسان در معنای «وحی» گفته‌اند: اصل وحی به معنای اشاره سریع است؛ و به همین جهت به کاری که متضمن سرعت باشد وحی گفته می‌شود. همچنین استعمال وحی در کلام، در جایی است که به صورت رمز و کنایه باشد، و گاهی نیز تحقق وحی با اشاره، با بعضی اعضا؛ مانند دست و یا نوشتن تحقق می‌پذیرد. و سخن خداوند که فرمود: «فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ‏ فَأَوْحى‏ إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیًّا»، هر سه احتمال در آن داده شده است؛ یعنی یا به صورت رمز، یا اشاره، و یا نوشتن سخن را تفهیم آنان نمود.[1]

و به همین مسئله روایات و برخی از تفاسیر اشاره دارد:

در آیه‌ی «فأَوحى الیهم أن سَبّحوا بُکرةً و عَشِیّاً»؛[2] گفته‌اند منظور از «اوحى» اشاره کردن است؛ یعنى زبانش از سخن گفتن بازماند و از معبد خارج شد و به قوم خود اشاره کرد که خدا را تسبیح کنند، این «فاوحى» در جاى «رمزا» در سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی 41 است.[3]

در این معنا امام صادق‌(ع) می‌فرماید: وقتی از امام علی(ع) از معنای وحی سؤال کردند، آن‌حضرت فرمود: وحی معانی مختلفی دارد، از جمله وحی به معنای نبوت، وحی به معنای الهام، و وحی به معنای اشاره. سپس در ادامه فرمود: اما وحی به معنای اشاره پس سخن خداوند است که می‌فرماید: «فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحى‏ إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیًّا »؛ یعنی اشاره کرد به سوی ایشان و دلیل بر این‌که وحی در این آیه به معنای اشاره است، سخن خدا در آیه‌ی 41 سوره‌ی آل عمران است: «أَلَّا تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ إِلَّا رَمْزاً».[4]

بنابراین، اختلاف در تعبیر در این آیه به این جهت است[5] و وحی در آیه 11 به معنای رفتار رمزآلود در قالب اشاره است در حالی که اشاره در آیه 29، اشاره‌ای عادی است.

[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 858، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[2]. مریم، 11.

[3]. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج 6، ص 301، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، 1377ش.

[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 14، ص 180، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[5]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «وحى و کیفیت نزول آن»، 88؛ «فرق بین طریق، سبیل و صراط در قرآن کریم»، 27354.