همان‌گونه که در پرسش آمده، آیه‌ای در قرآن وجود دارد که در مورد شیاطین می‌گوید: «یُلْقُونَ السَّمْعَ وَ أَکْثَرُهُمْ کاذِبُونَ»؛[1] شنیده‌‌‌های خود (از آسمان‌ها) را (بر کاهنان) القا می‌کنند و بیشترشان دروغ‌‌گویانند.

این آیه در تکمیل دو آیه‌ی قبلی بوده و در بیان تکذیب خبرهایی است که شیطان‌ها آنها را گزارش می‌کنند.

مفسران در این زمینه گفته‌‌‏اند که شیاطین پیش از نزول قرآن به سمت آسمان‌‌ها رفته و استراق سمع کرده و بعضى از آنچه که از فرشتگان شنیده بودند را با دروغ آمیخته و به اهل کهانت که از دوستان خودشان بودند می‌‌آموختند؛ اما بعد از بعثت پیامبر(ص) به تیر شهاب، راه شیاطین به سوى آسمان‌‌ها بسته شد.[2]

در این‌که ضمیر موجود در «اکثرهم» به چه گروهی برمی‌‌گردد، مفسران نظرات متفاوتی را ابراز کرده‌اند.

برخی معتقدند ضمیر «هم» به شیاطین برمی‌‌گردد،[3] و برخی می‌‌گویند به کاهنان.^[4]

بر اساس نظر اول، اکثر شیاطین دروغ‌‌گویانند؛ یعنی شیطان‌‌ها آنچه را شنیده‌‌‏اند به کاهنان و دروغ‌‌گویان القا می‌‌کنند و بسیارى از دروغ‌‌ها را با شنیده‌‌‏هاى خود می‌‌‏آمیزند و به آنها وحی می‌کنند؛ اما بر اساس نظر دوم، بیشتر کاهنان دروغ‌‌گویانند.

گفتنی است؛ این‌که بیشترین شیاطین دروغ‌‌‏گویانند؛ یعنى بیشتر سخنان ایشان دروغ است؛ زیرا که بعضى اقوال آنها موافق وحی بوده است. بدین معنا که قبل از بعثت پیامبر(ص) آنها توانایی دریافت برخی اخبار از فرشتگان را داشتند؛ اما بعد از بعثت آن‌حضرت، شیاطین از استراق سمع منع شده و پس این زمان همه‌ی شیاطین دروغ‌‏‌گویانند و تمام سخنان ایشان دروغ است.[5]

برخی هم «اکثر» را به معنای «جمیع» گرفته و معتقدند معنای آیه آن است که تمام شیاطین - و نه بیشتر آنان – دروغ‌گو هستند.^[6] این معنا البته در میان مفسران سابقه دارد، آن‌جا که در آیه‌ی «...وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلا»،[7] کثیر را به معنای جمیع گرفته و برتری انسان را بر تمام مخلوقات اثبات کرده‌اند.[8]

خلاصه این‌که این آیه خبر می‌دهد که آیات و اخبار قرآن؛ مانند خبرهایى که کاهنان و ساحران می‌دهند نیست؛ به دو دلیل:

1. چون ساحران و کاهنان اساسا مردمی دروغ‌‌گو بوده و بیشتر اخبارشان آمیخته به دروغ و خلاف واقع است. و شیاطین بر کسانى که مثل خودشان باشند فرود می‌آیند تا بین آنها دوستی پدید آید. و این دوستى بین پیامبر(ص) و شیاطین وجود ندارد؛ لذا اخبار قرآن تماما صدق و حقیقت و مطابق باقى کتب آسمانى است و از معدن صدق فرود آمده است.
2. تجربه شده است که ساحران و کاهنان غالبا مردمان ناقص العقل بوده و قواى فکری آنها در اثر ریاضت ضعیف گردیده و از همان نقطه ضعف آنها است که با شیاطین مراوده پیدا می‌کنند و به تخیّلات قوّه واهمه به القای شیاطین امورى را تخیّل می‌کنند که اکثر آنها مطابق واقع نیست، اگرچه ممکن است بعضى از آنچه را که با امارات و ظنون خود یافته‌‌‏اند مطابق واقع باشد، لکن اکثر آنها دروغ‌گو هستند.[9]

[1]. شعراء، 223.

[2]. ر. ک: بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ‏9، ص 295، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361ش. ر. ک: «تفسیر آیه 9 سوره جن»، 5935؛ «رجم شیاطین»، 3258.

[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏7، ص 325، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[4]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج 14، ص 145، قاهره، دار الکتب المصریة، چاپ دوم، 1384ق.

[5]. شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق، حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، ج ‏3، ص 403، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373ش.

[6]. سور آبادی، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سور آبادی، تحقیق، سعیدی سیرجانی، علی اکبر، ج ‏3، ص 1752، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ اول، 1380ش.

[7]. اسراء، 70.

[8]. ر. ک: «کرامت و برتری انسان بر دیگر موجودات»، 42834.

[9]. مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ‏9، ص 295- 296.