در منابع متعدد، روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: «علما‌ میراث‌بر انبیا هستند؛ و انبیا درهم و دینار به ارث نگذاشتند؛ بلکه علم و دانش به ارث گذاشتند؛ و هر کس که چیزی از علم و دانش به ‌دست آورد، بهره‌ی فراوان دریافت کرده است».[1]

با صرف نظر از مباحث سندی،[2] در مورد معنا و محتوای این حدیث باید گفت؛ مقصود این است که پیامبران(ع) با حفظ عنوان پیامبر بودن، برای مردم علم و دانش به ارمغان آوردند، نه درهم و دینار. بنابراین، میراث پیامبران برای مخاطبان و پیروان خود، علم و دانش است نه آن‌که مانند پادشاهان برای بازماندگان خود درهم و دینار و طلا و نقره برجای بگذارند!

به عبارت دیگر، میراث شخصیت و عنوان پیامبر بودن، علم و دانش است،[3] نه آن‌که پیامبر از آن جهت که مانند بقیه‌ی مردم، یک شخص و فرد خاص است، به هیچ وجه از حقوق مالکیت بهره‌مند نباشد، و در صورت وفات، فرزندان و ورثه‌ی او مالک اموالش نشوند. و نمی‌توان گفت قانون ملکیت و ارث نسبت به انبیا استثنا خورده، و انبیا به مجرد این‌که از دنیا رفتند، تمام اموال آنها در اختیار نیازمندان یا حکومت قرار می‌گیرد، و ورثه‌ی آنها از تمام ارث حتی از خانه و وسایل اولیه زندگی محروم می‌گردند. روشن است چنین سوء برداشتی با هیچ عقل سلیمی سازگار نیست، و اغراض سیاسی در پشت چنین برداشت غلطی وجود دارد. و به نظر می‌رسد فریاد‌های حضرت زهرا(س)[4] برای مقابله با چنین افکار بود که اگر چنین برداشت‌های غلط از روایات استمرار پیدا کند، جامعه را به سمت سقوط و نابخردی سوق خواهد داد.

علاوه بر این‌که پیامبر(ص) در زمان حیات خود فدک را به حضرت فاطمه(س) هدیه کرده بود و در زمان رحلت پیامبر فدک ملک حضرت فاطمه بود،[5] نه آن‌که بعد از حضرتشان به ایشان به ارث برسد.

[1]. ر. ک: صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد)ص(، ج 1، ص 3، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق؛ کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، ج 1، ص 34، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ ابن بابویه، محمد بن على، أمالی، ص 60، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق/ 1362ش؛ ابن بابویه، محمد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 131، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.

[2]. هر چند بعضی از حدیث‌شناسان حدیث مذکور را ضعیف شمرده‌اند. ر. ک: مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج 1، ص 103، تهران، ‌دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق. ولی این تضعیف مربوط به نقل کلینی در کافی است؛ اما سند حدیث در منابع دیگر مشکل ندارد و حدیث صحیح و مقبول است.

[3]. علامه مجلسی در توجیه این روایت گفته است که منظور آن است بزرگ‌ترین میراثی که پیامبران به جای می‌گذارند علم است. ر. ک: مجلسی، محمد باقر، بنادر البحار (ترجمه و شرح خلاصه کتاب العقل و العلم و الجهل از بحار الانوار)، فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، ص 75، تهران، فقیه، چاپ اول، بی‌تا. این توجیه هر چند تا حدودی مقبول است؛ اما با توجه به مطالب گفته شده کامل نیست.

[4]. ر. ک: «استدلالات قرآنی فاطمه زهرا برای اثبات مالکیت بر فدک»، 24738.

[5]. ر. ک: «هدیه بودن فدک، و شاهدان حضرت زهرا بر مالکیت فدک»، 24615.