یکی از سنت‌ها و آداب نماز جماعت نزد اهل‌‌سنت این است که امام جماعت بعد از سلام و پایان نماز روی خود را به طرف نمازگزاران برمی‌گرداند.[1] آنان با استناد به روایاتی معتقدند که این سنت از پیامبر اکرم(ص) به آنها رسیده است:

«کان رسول الله إذا صلى صلاةً أقبل علینا بوجهه».[2]

در میان شیعیان اما چنین سنتی مشاهده نمی‌شود، و از فقهای شیعه فتوایی بر استحباب آن یافت نمی‌شود. البته شیخ طوسی روایتی از امام کاظم(ع) نقل کرده است که شاید بتوان آن‌را مرتبط با این موضوع دانست:

یونُسَ بْنِ یعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ عَلَیهِ السَّلَامُ: صَلَّیتُ بِقَوْمِی صَلَاةً فَقُمْتُ وَ لَمْ أُسَلِّمْ عَلَیهِمْ، نَسِیتُ، فَقَالُوا: مَا سَلَّمْتَ عَلَینَا. قَالَ: «أَ لَمْ تُسَلِّمْ وَ أَنْتَ جَالِسٌ؟» قُلْتُ: بَلَى. قَالَ: «فَلَا شَی‏ءَ عَلَیک، وَ لَوْ شِئْتَ حِینَ قَالُوا لَکَ اسْتَقْبَلْتَهُمْ بِوَجْهِک فَقُلْتَ: السَّلَامُ عَلَیکمْ»؛[3]

یونس بن یعقوب به امام کاظم(ع) گفت: همراه با قوم خودم نماز خواندم (ظاهرا ایشان امام جماعت بود) و بعد از نماز بلند شدم و فراموش کردم که به مردم سلام دهم. مردم معترض شدند که چرا به ما سلام ندادی؟!

امام(ع) از او پرسید: آیا زمانی که نشسته بودی سلام ندادی؟! یونس گفت: بله! امام(ع) فرمود: اشکالی ندارد و هنگامی که صورت خود را به سمت آنان نمودی، اگر خواستی در آن لحظه بگو «السَّلَامُ عَلَیکمْ».

این حدیث از نظر سند، روایتی موثق و صحیح است،[4] و با کمی تغییر، در برخی منابع دیگر نیز ذکر شده است.[5]

اما فقها با استناد به این روایت، مطلبی مبنی بر استحباب روگرداندن امام جماعت به سوی نمازگزاران بیان نکردند.

البته مجلسی در تشریح این حدیث گفته ‌است:

«ظاهر این روایت دلالت بر آن دارد که مستحب است امام جماعت هنگام گفتن «السلام علیکم»، یا پس از آن، صورت خود را به سمت نمازگزاران برگرداند».[6]

گفتنی است؛ گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد که بر اساس آن، پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) در موارد خاص، مثلاً برای اعلام مطلب مهمی، پس از نماز رو به سوی نمازگزاران کردند،[7] ولی روشن است که از این گزارش‌ها نمی‌توان استحباب کلی در تمام موارد را برداشت کرد.

نتیجه این‌که هر چند روایت صریحی دال بر استحباب رو گرداندن امام جماعت به سمت نمازگزاران از سوی ائمه اهل‌بیت(ع) نرسیده و فقهای شیعه نیز متعرض این موضوع نشدند؛ اما با توجه به نقل اهل‌سنت از پیامبر(ص) و رد نشدن آن از سوی اهل‌بیت(ع) و با توجه به آثار خوب این عمل برای نمازگزاران، می‌توان این عمل را پسندیده دانست.

[1]. ابن قدامه مقدسی، أبومحمد موفق الدین عبد الله، المغنی، ج 1، ص 402، مکتبة القاهرة، 1388ق.

[2]. بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله(ص) و سننه و أیامه(صحیح بخاری)، محقق، الناصر، محمد زهیر بن ناصر، ج 1، ص 168، ح 845، بیروت، دار طوق النجاة، چاپ اول، 1422ق.

[3]. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 348، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی،ج 4، ص 552، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1406ق.

[5]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 309، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1413ق.

[6]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 82، ص 304، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج ‏4، ص 552؛ طباطبائی قمّى، سید تقى، مبانی منهاج الصالحین، ج 4، ص 591، قم، منشورات قلم الشرق، چاپ اول، 1426ق.

[7]. قال حدثنا أبو أحمد بن یحیى بن عبید بن القاسم القزوینی معنعنا عن سعد بن أبی وقاص قال صلى بنا النبی(ص) صلاة الفجر یوم الجمعة ثم أقبل علینا بوجهه الکریم الحسن و أثنى على الله. فرات کوفى، ابوالقاسم فرات بن ابراهی، تفسیر فرات الکوفی، ص 506، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1410ق.

 «نَصْرٌ عَمْرُو بْنُ خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ‏: خَرَجَ عَلِیٌّ وَ هُوَ یُرِیدُ صِفِّینَ حَتَّى إِذَا قَطَعَ النَّهَرَ أَمَرَ مُنَادِیَهُ فَنَادَى بِالصَّلَاةِ قَالَ: فَتَقَدَّمَ فَصَلَّى رَکْعَتَیْنِ حَتَّى إِذَا قَضَى الصَّلَاةَ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَلَا مَنْ کَانَ مُشَیِّعاً أَوْ مُقِیماً فَلْیُتِمَّ الصَّلَاةَ فَإِنَّا قَوْمٌ عَلَى سَفَرٍ وَ مَنْ صَحِبَنَا فَلَا یَصُمِ الْمَفْرُوضَ‏ وَ الصَّلَاةُ [الْمَفْرُوضَةُ] رَکْعَتَانِ». نصر بن مزاحم، وقعة صفین، محقق، مصحح، هارون، عبد السلام محمد، ص 134، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.