«وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ لا نَبْتَغِی الْجاهِلینَ»؛[i] و هرگاه سخن لغو و بیهوده‌ای بشنوند، از آن روى گردانده و می‌گویند: ما پاسخ‌گوی کردار خود بوده و شما باید پاسخ‌گوی کردار خود باشید! خدا حافظ!ا ما خواهان هم‌نشینی با افراد نادان نیستیم.

مانند این آیه در جایی دیگر در بیان ویژگی مؤمنان آمده است: «وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون»؛[ii]و آنها که از لغو و بیهودگى روی‌گردانند.

لغت‌شناسان در معنای لغو می‌گویند: کلام لغو چیزى است که فائده‌ای در آن نباشد و آن سخنى است که بدون فکر و رویه صادر گردد.[iii]

کارهاى لغو از نظر دین، اعمال مباح و حلالى است که صاحبش در آخرت و یا در دنیا از آن سودى نبرده و سرانجام آن، منتهى به سود آخرت نیز نمی‌گردد؛ مانند خوردن و آشامیدن تنها به انگیزه شکم‌بارگی که کاری لغو است؛ چون هدف از خوردن و نوشیدن، گرفتن نیرو براى اطاعت و عبادت خدا و قدرت برای انجام کارهای روزمره است. بنابر این، اگر کار انسان هیچ سودى براى آخرت او نداشته باشد، و سود دنیایی‌‏اش هم سرانجام منتهى به آخرت نشود، چنین کاری لغو است.

خداى متعال در ویژگی‌های مؤمنان نفرمود که آنان به طور کلى لغو را ترک می‌کنند، بلکه فرمود از آن اعراض و دوری می‏کنند؛ زیرا هر انسانى هر قدر که باایمان باشد در معرض لغزش و خطا است، و خداوند هم لغزش‌هاى غیر کبائر را، در صورتى که از کبائر اجتناب شود بخشیده و فرموده است:

«إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلًا کَرِیماً».[iv]

به همین جهت خدای متعال مؤمنان را به این صفت ستوده که از لغو اعراض می‌‏کنند، و اعراض غیر از ترک به تمام معنا است. ترک امر عدمى است و اعراض امرى وجودى، اعراض وقتى است که محرک و انگیزه‏‌اى، آدمى را به سوى اشتغال به فعلى بخواند و آدمى از آن اعراض نموده به کارى دیگر بپردازد، و اعتناى چندانی به آن کار نکند. و لازمه‌‏اش آن است که نفس آدمى خود را بزرگ‌تر از آن بداند که به کارهاى پست اشتغال ورزد، و بخواهد که همواره از کارهاى منافى با شرف و آبرو چشم پوشیده، به کارهاى بزرگ و مقاصد والا بپردازد.[v]

البته لغو تنها شامل سخنان و افعال بیهوده نمی‌‏شود؛ بلکه افکار بیهوده و بی‌پایه‏اى که انسان را از یاد خدا غافل و از تفکر در آنچه مفید و سازنده است به خود مشغول می‌‏دارد همه در مفهوم لغو جمع است.

در واقع مؤمنان آن‌چنان ساخته شده‏اند که نه تنها به اندیشه‌‏هاى باطل و سخنان بی‌اساس و کارهاى بیهوده دست نمی‌‏زنند، بلکه به تعبیر قرآن از آن روی‌گردانند،[vi] و وقت خود را عزیزتر از آن می‌دانند که حتّى لحظه‌ای از آن‌را بیهوده مصرف کنند و سودى عاید آنان نگردد.

به عبارت دیگر، ویژگی انسان مؤمن آن است که تا می‌تواند به فعالیت‌هایی مشغول شود که سود معنوی و یا مادی حلال را برای او به دنبال داشته باشد و تلاش می‌کند که تا حد امکان به دنبال کارها و سخنان بیهوده نباشد.

[i]. قصص، 55.

[ii]. مؤمنون، 3. 

[iii]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن‏، ص 742، بیروت، دار القلم‏، چاپ اول، 1412ق.

[iv]. نساء، 31.

[v].طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 9، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[vi]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 14، ص 196، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.