خدای متعال در قرآن کریم، در سوره قیامت به یکی از نشانه‌های برپایی قیامت اشاره می‌کند و می‌فرماید:

«وَ جُمِعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ»؛[1] و (در آن روز) خورشید و ماه با هم یکی می‌شوند.

اما در آیه‌ای دیگر فرموده است:‌ «لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ...»،[2] نه خورشید را سزد که به ماه برسد و نه شب می‌تواند بر روز پیشى گیرد؛ بلکه هر کدام در مسیر خود شناورند.

در ظاهر به نظر می‌رسد این که این دو آیه با هم همخوان نیستتند؛ اما باید گفت در این دنیا، میلیون‌ها سال است که خورشید و ماه، همواره در آن مسیرى هستند که برایشان ترسیم شده، نه خورشید به ماه می‌رسد و نه ماه در خورشید جذب می‌شود تا به این طریق، تدبیرى که خدا به وسیله‌ی آن دو جارى ساخته مختل نشود، و همین‌گونه نه شب از روز جلو می‌افتد و نه روز از شب؛ بلکه این دو وضعیت با تدبیر خدا پشت سر هم قرار دارند، و ممکن نیست از یکدیگر جلو بیفتند، و در نتیجه همیشه شب باشد و یا همیشه روز![3]

اما در قیامت این روند به هم خورده و وضعیت عالم ماده به گونه‌ای دیگر رقم خواهد خورد؛ در آن‌روز، «تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّار»؛[4] زمین، به زمینى دیگر تغییر یافته و وضعیت آسمان‌ها نیز تغییر می‌یابد و مردم در پیش‌گاه خداى یگانه مقتدر حاضر خواهند شد.[5]

بر این اساس، دو آیه یادشده ناهمخوان نیستند؛ زیرا یک آیه در مورد وضعیت خورشید و ماه در دنیا، و آیه دیگر راجع به وضعیت آن دو در آخرت است.

حال منظور از جمع‌شدن ماه و خورشید در آستانه قیامت چیست؟ مفسران تفسیرهاى مختلفی ارائه کرده‌اند؛ مانند:

1. هر دو با هم از مغرب طلوع می‌کنند.[6]
2. هر دو نور خود را از دست می‌دهند.[7]
3. جمع ‌شدن خورشید و ماه تنها بیان یک نمونه است؛ زیرا تمام کرات و سیارات از ستارگان تا کره زمین یک‌‌جا جمع می‌شوند؛ چون این کرات غیر از حرکت دورى یک حرکت مستقیم نیز دارند و در نهایت همه از حرکت بازایستاده و تماما یک‌جا جمع می‌شوند.[8]
4. ماه به تدریج تحت تأثیر جاذبه خورشید به آن نزدیک و سرانجام به سوى آن جذب و جمع می‌شود، و هر دو بی‌فروغ می‌گردند.[9]

بنابر این، تا زمانی که خورشید خورشید است و ماه ماه، با هم قابل جمع‌ شدن نیستند؛ اما هنگامی که قیامت برپا شود این قانون تغییر می‌کند، و قانون آن‌روز حاکم خواهد شد.

به هر حال، آیه فوق به یکی از مهم‌ترین پدیده‌هاى تحولات آخر جهان، یعنى جمع‌ شدن خورشید و ماه اشاره می‌کند.

در آیات دیگر نیز به موضوعاتی مشابه اشاره شده است، مانند: «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ»؛[10] (هنگامى که خورشید تاریک شود).

همان‌گونه که می‌دانید، نور ماه از خورشید است، و هنگامى که خورشید تاریک شود ماه نیز تاریک می‌گردد، در نتیجه کره زمین در تاریکى وحشتناکى فرو می‌رود. و به این ترتیب با یک انقلاب و تحول عظیم، جهان پایان می‌‏یابد و سپس با تحول عظیم دیگرى (با نفخه صور دوم که نفخه حیات است) رستاخیز انسان‌ها آغاز می‌گردد.^[11]  

[1]. قیامت، 9.

[2]. یس، 40.

[3]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏17، ص 91، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق..

[4]. ابراهیم، 48.

[5]. ر. ک: «تفسیر آیه «یوم تبدل الارض غیر الارض»، 23055.

[6]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏4، ص 660، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق؛ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج ‏10، ص 302، تهران، امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، 1371ش.

[7]. کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج ‏10، ص 302.

[8]. ر.ک: طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏13، ص 294، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش..

[9]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 289، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[10]. تکویر، 1.

[11]. تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 289.