واژه «قرون» در قرآن کریم جمع «قرن» بوده و به مردم و جوامعی گفته می‌شود که در یک دوره زمانی - نه لزوما در یک دوره صد ساله - زندگی می‌کنند. و در همین راستا «قرون اولی» به نسل‌های گذشته و پیشینیانی گفته می‌شود که در زمان‌های کهن می‌زیستند.

تعبیر «القرون الاولی» دو بار در قرآن و در سوره‌های طه و قصص آمده است: 

«قالَ فَما بالُ الْقُرُونِ الْأُولى»؛[1] گفت: پس حال نسل‌‏هاى پیشین چگونه است؟

«وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ مِنْ بَعْدِ ما أَهْلَکْنَا الْقُرُونَ الْأُولى‏...»؛ و ما به موسى کتاب آسمانى دادیم بعد از آن‌که نسل‌های گذشته را هلاک کردیم.

اما این‌که منظور فرعون از این جمله پرسشی(قالَ فَما بالُ الْقُرُونِ الْأُولى) چه بود؟ مفسران نظرات مختلفی را مطرح کرده‌اند؛ مانند:

1. چون موسی(ع) در سخنان و رهنمودهای خود، مخالفان توحید را مشمول عذاب الهى دانست، فرعون از او پرسید: پس چرا آن همه اقوام مشرکى که در نسل‌های گذشته بودند به چنان عذابى گرفتار نشدند؟[2]
2. از آن‌جا که موسى، خداوند عالم را رب و معبود همگان معرفى کرد، فرعون سؤال کرد، پس چرا نیاکان ما و این همه اقوام گذشته، مشرک بودند؟! آیا این دلیل حقانیت شرک و بت‌‏پرستى نیست؟![3]
3. چون مفهوم سخن موسى این بود که سرانجام، همه به نتیجه اعمال خود می‌رسند و آنها که از فرمان الهى سرپیچى کرده‌‏اند مجازات خواهند شد، فرعون پرسید: پس تکلیف اینها که فانى شدند و دیگر بازگشتى به این زندگى ندارند چه خواهد شد؟!
4. ممکن است منظور این باشد که فرعون خطاب به موسی(ع) گفت: اگر شما پیامبر هستی چنان‌که ادعا می‌کنی، سرگذشت گذشتگان و یا اسامی آنها را بیان کن!
5. یا معنایش این است که پیشینیان چه زمانی و چگونه مبعوث می‌شوند، در حالی که پودر شده‌اند![4]

با توجه به این‌که موسى(ع) هنوز تورات را دریافت نکرده بود -چون‌که تورات بعد از غرق شدن فرعون به او داده شد-، از سرنوشت پیشینیان خبر نداشت و یا آن‌که مأمور به گزارش آن برای دیگران نبود؛ از این‌رو آن‌را به علم حق تعالی حواله کرد و گفت: تمام مشخصات اقوام گذشته، نزد پروردگار من در کتابى ثبت است. پروردگار من براى حفظ آنها هیچ‌گاه گمراه نمی‌شود و فراموش نمی‌کند:«قالَ عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی فی‏ کِتابٍ لا یَضِلُّ رَبِّی وَ لا یَنْسی».[5]

آیه یاد شده که در پاسخ به پرسش فرعون است، گویای این واقعیت است که حتی اگر نسل‌های پیشین متلاشی و نابود شده و اکنون هیچ اثری از آنان مشاهده نگردد؛ اما این‌گونه نیست که پرونده آنها با مرگشان بسته شده باشد، بلکه این پرونده با تمام جزئیات نزد خداوند محفوظ بوده و در روز رستاخیز با دقت به تمام آنها رسیدگی خواهد شد.

اما این‌که منظور از نسل‌های گذشته که قبل از بعثت موسی(ع) به هلاکت رسیدند،‌ چه قوم و ملتی بودند؟ عموم آیه شامل تمام جوامعی می‌شود که قبل از فرعونیان می‌زیستند، چه با مرگ طبیعی و چه با عذاب الهی عمرشان به سر رسیده باشد؛ اما برخی از مفسران، قوم نوح، عاد، ثمود و... را مصداق این آیه اعلام کرده‌اند.[6]                       

[1]. طه، 51.

[2]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏22، ص 59، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق؛ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج ‏6، ص 131، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش.

[3]. ‏ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق، المهدی‏، عبدالرزاق، ج ‏3، ص 162، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ اول، 1422ق.

[4]. کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج ‏6، ص 131.

[5]. طه، 52.

[6]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏7، ص 23، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.