«جَبلُ الرَّحمَة»، کوهى در شمال شرقى عرفات است.[1] در منابع تاریخی و حدیثی اسلامی و شیعی از این‌کوه با نام‌‌های متعددی یاد شده است؛ مانند جبل الرحمة، جبل عرفه، جبل الآل، جبل عرفات، جبل فاران، جبل قرین.

در ادامه و بدون بررسی سندی به چند روایتی که در مورد این کوه وجود دارد، اشاره می‌کنیم:

1. نقل شده است، امام سجاد(ع) در روایتی از این کوه با عنوان «جبل الرحمة» یاد نموده است:

... آیا در عرفات وقوف داشتی و نزد جبل الرحمه رفتی؟ ....^[2]

2. از امام صادق‌(ع) پرسیدند نام کوهی که در عرفات بوده و مردم بر رویش توقف می‌کنند چیست؟ حضرتشان پاسخ داد: نامش «اَلال» است.[3]
3. در روایتی از آن با نام «کوه عرفات» یاد شده است:

آدم هنگامی که وارد زمین شد، حواء را نیافت و همه جا به دنبال او بود ... چند قدم به سمت کوه عرفات رفته و در آن‌جا بود که او را یافت.[4]

4. برخی روایات نیز این کوه را همان «کوه فاران» می‌دانند:

دانشمند یهودی خطاب به پیامبر(ص) کرد و گفت: .... در کتاب‌هایمان خوانده‌ایم که آغاز نبوت تو از کوه فاران است؛ یعنی کوه موجود در عرفات.[5]

البته، روایاتی نیز وجود دارند که بر اساس آنها، کوه فاران در منطقه‌ای دیگر است.[6]

همچنین نقل شده است که صحرانشینان به کوه موجود در صحرای عرفات«کوه قُرین» می‌‏گویند.[7]

به هر حال، عنوان «جبل الرّحمه» در کلمات فقهاى معاصر بسیار مورد استفاده قرار گرفته، و احکام آن نیز در باب حجّ آمده است که یکی از فرهنگ‌‌نامه‌های فقهی به صورت خلاصه به آن پرداخته است:

بر اساس نقلی این‌کوه شنی، در عرفات است که امیر الحاج بر بالاى آن می‌ایستد. وجه تسمیه آن به «الال» این است که حاجیان وقتى آن‌را می‌بینند، با شتاب حرکت می‌کنند تا به موقف برسند. در شعرى منسوب به ابوطالب(ع) از این محل نام برده شده است.

مستحب است وقوف به عرفات در دامنه جبل الرّحمه و در سمت چپ کوه باشد.

سمت چپ، بنابر تصریح جمعى از فقها برای کسانی است که از سمت مکه می‌آیند.

البته برخى، سمت چپ را نسبت به کسانی دانسته‌اند که در عرفات روبه قبله‌اند.

وقوف در بالاى جبل الرّحمه، جز هنگام ضرورت، مانند فزونى جمعیّت، مکروه است. و از برخى حرمت آن نقل شده است.[8]

[1]. شراب، محمد محمد حسن‏، فرهنگ اعلام جغرافیایى - تاریخى، محقق، نعمتى، محمد رضا، مترجم، شیخى، حمیدرضا، ص 52 و 407، تهران، مشعر، چاپ اول، 1383 ش.

[2]. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 10، ص 169، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.                       

[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 467، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 44، ص 242- 243، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[5]. ابن شاذان قمی، أبو الفضل شاذان بن جبرئیل، الروضة فی فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب(ع)، محقق، مصحح، شکرچی، علی، ص 166، قم، ‏مکتبة الأمین، چاپ اول، 1423ق.

[6]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 353، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[7]. بلادی، عاتق بن غیث، معجم معالم الحجاز، ج 9، ص 7، دار مکه، 1401ق.

[8]. ر. ک: هاشمى شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‏3، ص 46، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، مرکز پژوهشهاى فارسى الغدیر، چاپ اول، 1426 ق؛ فرهنگ اعلام جغرافیایى - تاریخى، ص 52 و 407.