جستجوی پیشرفته
بازدید
1164
آخرین بروزرسانی: 1402/07/01
خلاصه پرسش
آیا عالمان و دانشمندان، حسابرسی دشوارتری در قیامت دارند و خداوند آنان را به سادگی نمی‌بخشد؟!
پرسش
«إنّ اللَّه تعالى یعافی الامّیّین یوم القیامه ما لا یعافی العلماء». پرسشم آن است که با توجه ارزش تحصیل دانش، چرا پیامبر(ص) در این حدیث می‌فرماید: گناهانی در روز قیامت از بی‌سوادان بخشیده خواهد شد که دانشمندان در ارتباط با همان گناهان مورد بخشش قرار نخواهند گرفت؟
پاسخ اجمالی

«إنّ اللَّه تعالى یعافی الامّیّین یوم القیامه ما لا یعافی العلماء»؛[1]

(خداوند روز رستاخیز بر بی‌سوادان چیزهایى را می‌بخشد که بر دانشمندان نمی‌بخشد).

صرف نظر از بررسی سندی روایت، در توضیح محتوای آن باید گفت؛ این روایت به یک امر عادی و طبیعی اشاره می‌کند و آن این‌که هر کس از نعمت بیشتری برخوردار باشد، به طور طبیعی مسئولیت بیشتری خواهد داشت، و در قیامت عمل او با دقت بیشتری مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در همین راستا عالمی که از دانش خود، در راه خدا و پیشرفت دین الهی بهره‌ای نبرده؛ بلکه آگاهانه گناهی انجام می‌دهد، عالمی بی‌عمل خواهد بود، و طبیعی است که مجازات وی بیش از فردی باشد که آگاهی کمتری دارد و به دلیل همین ناآگاهی گاه مرتکب برخی اشتباه می‌شود.

باید دانست همان‌گونه که در تعالیم دینی از علم و عالمان، فراوان تجلیل شده است، از سوی دیگر؛ اما عالمان بی‌عمل و دانشمندانی که ضرر آنها برای جامعه بشری بیش از نفعشان بوده، به شدت نکوهش و سرزنش شده‌اند.

در این‌جا به چند نمونه از این روایاتی که به این موضوع پرداخته‌اند، اشاره می‌شود:

  1. در روایتی منسوب به پیامبر اسلام(ص) آمده است:

«اذا فسد العالِم، فسد العالَم‏»؛[2] هنگامی که دانشمندی فاسد شود جهانی را به فساد می‌کشاند.

  1. «زَلَّةُ الْعَالِمِ تُفْسِدُ العَوَالِم»؛[3] لغزش عالم، موجب فساد و تباهی جهان خواهد شد.‏
  2. «زَلَّةُ العالِمِ کَبیرَةُ الجِنایَةِ»؛[4] لغزش عالم جنایت بزرگی است.
  3. پیامبر(ص)‌ فرمود: دو گروه از امتم هستند که اگر صالح باشند، امت من هم در راه صلاح گام برخواهد داشت، و اگر خودشان فاسد شدند، موجب فساد امتم نیز خواهند شد! از حضرتشان پرسیدند: این دو گروه، چه افرادی هستند؟! پیامبر(ص) فرمود: فقیهان و حکم‌رانان![5]
  4. ای علماى بدکردار! وای بر شما! مزد می‌‏گیرید؛ اما کار نمی‌‏کنید. نزدیک است که صاحب‌کار از شما کارش را بخواهد، و چه زود است که از تنگی دنیا بیرون رفته و وارد تاریکى قبر شوید! چگونه می‌توان فردی را از اهل علم به شمار آورد با آن‌که در مسیری که پایانش آخرت است، گام برمی‌دارد؛ اما دل از دنیا نمی‌کند و چیزهایى را که به ضررش است، بیشتر از چیزهایی که به سود او است، دوست می‌دارد؟! [6]

با توجه به نمونه‌هایی که بیان شد، می‌توان نتیجه گرفت که صاحبان دانش در قبال مردم و جامعه مسئولیت بسیار سنگینی دارند، و اگر به رسالت خویش عمل نکنند در روز رستاخیز به راحتی نمی‌توانند از عهده‌ی حسابرسی برآیند و خداوند آنان را مورد عفو و بخشش قرار نخواهد داد، در حالی که مردم عادی مورد رحمت واسعه الهی قرار می‌گیرند.

بنابر این، منظور این نوع روایات، عالمان بی‌عمل است. و شامل تمام کسانى می‌شود که دیگران را به سوى اعمال خیر دعوت می‌کنند؛ اما خود به آن عمل نمی‌کنند. از همین‌رو است که رسول خدا(ص) سفارش فرمود:

با هر عالمی همنشین نباشید، مگر آن عالمی که شما را از پنج چیز خطرناک به سوی پنج چیز سودمند دعوت نماید:

از شک به یقین، از تکبر به تواضع، از ریا و خودنمایی به اخلاص، از دشمنی و کینه‌توزی به خیرخواهی، و از رغبت و میل به دنیا به زهد و بی‌رغبتی به دنیا.[7]

طبیعی است دانشمندی که چنین ویژگی‌هایی را داشته ‌باشد در درجات بالاتری از مردم عادی قرار می‌گیرد و این‌جا است که ارزش علم و دانش مشخص می‌شود.


[1]. ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج 1، ص 154، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1419ق.

[2]. قضاعی، محمد بن سلامة، شرح فارسی شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، محقق، مصحح، حسینی أرموی (محدث)، جلال‏الدین، ص 40، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1361ش.

[3]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص 47، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش.

[4]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، مصحح، حسنی بیرجندی، حسین، ص 277، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.‏

[5]. شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 37، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.

[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 319، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار،ج 1، ص 38، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق..

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها