بر اساس صریح آیات قرآن و نیز روایات، تشویق دیگران به انجام گناه، خود نیز از گناهان بزرگ است:

در این‌جا برخی از آیات مرتبط را از باب نمونه بیان می‌کنیم:

1. «قالَ ادْخُلُوا فی‏ أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِی النَّارِ کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَکُوا فیها جَمیعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لا تَعْلَمُونَ»؛[1]

در صفّ گروه‏‌هاى مشابه خود از جنّ و انس در آتش وارد شوید! هر زمان که گروهى وارد می‌شوند، گروه دیگر را لعن می‌‏کنند تا همگى با ذلّت در آن قرار گیرند. (در این هنگام) گروه دوم(پیروان) درباره گروه اول(پیشوایان خود) می‌‏گویند: خداوندا! اینها بودند که ما را گمراه ساختند، پس کیفر آنها را از آتش دو برابر کن! (کیفرى براى گمراهی‌شان، و کیفرى بخاطر گمراه ساختن ما). (خدای متعال) می‌‏فرماید: «براى هر کدام (از شما) عذاب مضاعف است ولى نمی‌‏دانید! (چرا که پیروان اگر گرد پیشوایان گمراه را نگرفته بودند، آنها قدرتى بر اغواى مردم نداشتند.

برخی از مفسران بر این باورند که منظور از گروه اول(الاولی) و گروه دوم(الاخری) ممکن است به حسب رتبه و مقام باشد. بنابراین، منظور از گروه اول، حاکمان و صاحبان مناصب سیاسی و اجتماعی است. و منظور از گروم دوم، پیروان و افراد عادی از مردم است؛ چنان‌‌که ممکن است مقصود از گروه اول و دوم، تقدیم و تأخیر به حسب زمان باشد؛ یعنی گروه اول همان پیشینیان از پدران و اجداد هستند که زمینه گناه را برای نسل بعدی آماده کردند.[2]

در هر صورت بر اساس این آیه، کسانی که عامل گناه و گمراهی دیگران می‌شوند، عذاب آنان مضاعف و دو برابر خواهد بود. یک عذاب به جهت اعمال و گناه خودشان، و عذاب دیگر به جهت این‌‌که دیگران را در گناه انداختند و عامل گمراهی آنان شدند.

گفتنی است؛ در این آیه برای گروه دوم، یعنی کسانی که از سردمداران یا پیشینیان خود پیروی می‌کنند نیز عذاب دو برابر ذکر شد؛ علت عذاب مضاعف آنان یکی گناه و گمراهی خودشان و دیگری کمک کردن به ظالمان و گمراه‌کنندگان به جهت پیروی و تبعیت از آنان و تقویت جبهه فسق و کفر است؛ زیرا آنان با پذیرش ظلم، دیگران را نیز به پذیرش این ظلم تشویق کرده‌اند و موجب زیادی سیاهی لشکر آنان شدند.[3]

به همین دلیل در حدیث معروفى که از امام کاظم(ع) درباره یکى از دوستانش به نام صفوان نقل شده، می‌خوانیم که هنگام نهى او از هم‌کارى با دستگاه هارون الرشید ستمگر فرمود: اگر مردم دستگاه آنها را گرم نکنند و به حمایتشان نشتابند چگونه می‌توانند حق پیشوایان عادل را غصب کنند.[4]

2. «وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِلَّذینَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبیلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلینَ مِنْ خَطایاهُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ.

وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقَالهَمْ وَ أَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالهِمْ  وَ لَیُسْلُنَّ یَوْمَ الْقِیَمَةِ عَمَّا کَانُواْ یَفْترَونَ»؛[5]

و کافران به مؤمنان گفتند: «شما از راه ما پیروى کنید، (و اگر گناهى دارد) ما گناهانتان را بر عهده خواهیم گرفت! آنان هرگز چیزى از گناهان اینها را بر دوش نخواهند گرفت؛ آنان به یقین دروغ‌گو هستند. آنها (علاوه بر) بار سنگین (گناهان) خود، بارهاى سنگین دیگران را نیز بر دوش می‌کشند. و روز قیامت به یقین از تهمت‌هایى که می‌بستند سؤال خواهند شد».

این آیه به روشنی بیان می‌کند کسانی که دیگران را به فساد و گمراهی تشویق می‌کنند، علاوه بر بار گناه خود، بار گناه کسانی را که گمراه کردند، هم بر دوش خواهند کشید.

از این‌رو، گفتن جملاتی مانند: «گناهش گردن من»، «یک‌‌شب که هزار شب نمیشه!»، و از این قبیل سخنان، ممکن است دیگران را تشویق به گناه ‌کند و در آن صورت چه بسا کیفر و عذاب گناه دیگران نیز -علاوه بر خود گناه‌کاران- به حساب تشویق‌کنندگان نیز نگاشته شود.

در روایات نیز این مطلب به صورت‌‌های مختلف بیان شده است؛ پیامبر اکرم(ص) در این ‌باره می‌فرماید:

«کسی که سنت و روش عدل و خوبی را پایه‌گذاری کند و دیگران از او پیروی کنند، برای او پاداش عمل کسانی است که از او پیروی کردند، بدون آن‌‌‌که چیزی از پاداش آنان کم شود. و کسی که سنت و روش بد و ناحقی را پایه‌‌گذاری کند، گناه آن سنت بد و گناه عمل‌‌کنندگان به آن سنت بر عهده او است، بدون ‌آن‌که از گناه عمل‌‌کنندگان به آن چیزی کم شود».[6]

نکته‌ای که از این آیات و روایات به دست می‌آید آن است که به دوش کشیدن گناه دیگران به معنای سلب مسئولیت از آنان نیست.

بنابراین، کسانی که با تشکیل مجالس گناه، نشر مطالب گمراه کننده در فضای مجازی و ... دیگران را تشویق به گناه کرده و موجب گمراهی دیگران می‌شوند، باید به پیامدهای آن توجه داشته باشند که این گناه به مراتب از گناه شخصی بدتر خواهد بود. اینان مسئول گناه تمام کسانی هستند که به واسطه تبلیغ و تشویق آنان مرتکب گناه شدند و گمراه گردیدند.

گفتنی است؛ مقدار و میزان مسئولیت گناه دیگران، بسته به نقش تشویق و مقدار تأثیر آن در دیگران است؛ از این‌رو کسانی که به جهت استفاده از ابزار هنری و یا داشتن موقعیت سیاسی - اجتماعی و... تأثیرگذاری بیشتری دارند، مسئولیت و گناه آنان بیشتر خواهد بود.

[1]. اعراف، 38.

[2]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 113، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.

[3]. ر. ک: همان، ص 114.

[4]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏6، ص 16، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1374ش.

[5]. عنکبوت، 13.

[6]. «مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةِ عَدْلٍ فَاتُّبِعَ کَانَ لَهُ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْ‏ءٌ وَ مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةِ جَوْرٍ فَاتُّبِعَ کَانَ لَهُ مِثْلُ وِزْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَیْ‏ء». برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج 1، ص 27، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.

«قَوْلِ النَّبِیِّ ص‏ مَنْ‏ سَنَ‏ سُنَّةً حَسَنَةً کَانَ لَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ‏ سَنَ‏ سُنَّةً سَیِّئَةً کَانَ عَلَیْهِ وِزْرُهَا وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة». مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، ص 136، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.