«عذاب» واژه‌ای است که در قرآن کریم به تعداد بسیار تکرار شده است.

لغت‌شناسان «عذاب» را چنین معنا کرده‌اند: «العَذابُ: هو الإيجاع الشّديد»؛ عذاب، مجازات دردناک و شدید (شکنجه) را گویند. «العَذابُ: النَّكالُ و العُقُوبة»؛ عذاب، کیفر و مجازات است. 

در ارتباط با معناشناسی این واژه، چند دیدگاه را نقل كرده‌اند. برخی اصل آن‌را از «عذب» و گوارایی می‌دانند و اینگونه بیان می‌دارند در باب تفعیل همانگونه که «مرّضه» و «قذّره» ؛ معنایش آن است که مرض و قذارتش را از بين برد، «عذّبته» نیز به معناى آن است گوارایى زندگى را از او گرفت. به عبارت دیگر در این موارد، معنا معکوس می‌شود.

البته برخی معناى عذاب را منع دانسته و معتقدند عذاب را از آن جهت عذاب می‌گويند كه راحتى و آسايش انسان را از بين می‌برد؛ بنابراین، «عذاب» مصدری به معناى فاعل  است؛ يعنى آنچه مشقّت دارد و مانع آسايش است.

به هر حال، عذاب یکی از سنت‌های الهی است که در قرآن به کفار، مشرکان، منافقان و گناه‌کارانی که بدون توبه از دنیا بروند، وعده داده شده است.

بیان این نکته نیز لازم است که «عذاب» را نباید تنها به کیفر اخروی معنا کرد؛ زیرا این واژه در قرآن کریم، در ارتباط با مجازات‌های دنیوی نیز به کار گرفته شده است:«كَذلِكَ الْعَذابُ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ ...»؛ اين عذاب دنیایتان! و عذاب آخرت سنگین‌تر خواهد بود.

در مقابل واژه «عذاب»، واژه «ثواب» قرار دارد.