«مفاجاة» در لغت به معنای یک «رخداد ناگهانی» و یا «رسیدن و وارد شدن ناگهانی» است که این معنا در توصیف این اصطلاح لحاظ شده است. براین اساس، در تحلیل نحوی یک جمله، ورود ادات مفاجات نشانگر رسیدن و وارد شدن ناگهانی چیزی خواهد بود که بعد از این ادات آمده است، علاوه بر آن‌که به اصل رخداد نیز اشاره می‌کند.^[1]

به عبارت دیگر، با وجود «ادات مفاجاة» در یک جمله خبری، آن جمله هم خبر از وقوع یک رخداد می‌دهد و هم خبر از ناگهانی بودن آن!

 این ادات مخصوص که در میان کلام واقع می‌‌شوند عبارت‌اند از: «إذ» و «إذا».^[2]

به عنوان مثال در عبارت‌هایی؛ مانند: «إشتدت الریحُ فإذا البحرُ هائج»، «إذا» از ادات مفاجاة بوده و بر وقوع طوفان و متلاطم شدن ناگهانی دریا، هنگام وزیدن شدید باد دلالت دارد. و در قرآن نیز بارها از این ادات استفاده شده است:

«فَإِذا هِیَ حَیَّةٌ تَسْعى»‏؛ عصای موسی ناگهان مارى شد و به حرکت درآمد!

«فَإِذَا هُمْ قِیَامٌ یَنْظُرُونَ»؛ و به صورت ناگهانی از قبر برخاسته و به مشاهده اطراف می‌پردازند!

در پایان تذکر دو نکته خالی از فایده نیست:

1. دو کلمه «إذ» و «إذا» اگرچه برای «مفاجاة» استفاده می‌شوند؛ اما معانی دیگری نیز دارند که با توجه به شواهد پیرامونی باید آنها پی برد.
2. علاوه بر استفاده از «ادات مفاجاة»، «ناگهانی بودن یک رخداد» را می‌توان با روش‌های دیگری نیز به مخاطب منتقل کرد. به عنوان نمونه، فعل «فاجأت» حتی اگر همراه با «ادات مفاجاة» هم نباشد، معنای ناگهانی بودن در آن نهفته است و با استفاده از این فعل، می‌توان ناگهانی بودن رخداد را یادآور شد.

[1]. ر. ک: حسن، عباس، النحو الوافی، ج 3، ص 87، تهران، ناصر خسرو.

[2]. صفائی بوشهری، غلامعلی، بدایة النحو، ج1، ص316، قم، مدیریت حوزه علمیه، چاپ دوم، 1386ش.