1. گناه نوعی بیماری است که توبه و استغفار درمان آن است. می‌دانیم که دوره درمان بیماری باید کامل شود تا ریشه آن از بین برود و گرنه ممکن است پس از مدتی عود ‌کند. در وضعیتی مشابه، درمان کامل بیماری گناه و نیز توبه کامل از آن، تنها زمانی به حد کمال خود می‌رسد که ریشه‌های گناه خشکیده شود؛ از این‌رو تا زمانی که لذت گناه در شخص وجود دارد، نشانه‌ی آن است که هنوز ریشه گناه در وجودش خشک نشده، و امکان برگشت به سمت گناه برای او وجود دارد.

علاوه بر این، به لحاظ امور معنوی و باطنی تا زمانی که ریشه گناه خشک نشود، ممکن است برخی از عوارض و آثار گناه، مانند عدم توفیق در کسب معنویت و یا برخی گرفتاری‌های مربوط به عالم آخرت همچنان برای او باقی باشد؛ از این‌رو امام علی(ع) در بیان شرایط توبه کامل، به از بین بردن لذت گناه اشاره فرموده است.[1]

2. اما در رابطه با چگونگی درگیر شدن با عذاب‌ها و سختی‌ها برای جبران گناه، ابتدا باید گفت که خداوند مهربان، سختی‌های همین دنیا را جبرانی برای گناهان قرار داده تا انسان گناه‌کار توبه‌کننده، در آخرت دچار مجازات نشود.

این سختی‌ها می‌تواند به صورت ناخواسته و یا خود خواسته و با تصمیم شخصی انسانی باشد که تصمیم به توبه گرفته است:

الف) اگر انسانی ایمان واقعی داشته و قصد توبه داشته باشد، خداوند کوچک‌ترین دشواری‌هایی که در زندگی او رخ می‌دهد را جبران گناهانی قرار خواهد داد که لذت آن‌را چشیده بود. دشواری کوچکی؛ مانند خراش کوچکی در بدن، پاره‌شدن بند کفش، اندوه بدون دلیل و ... همگی می‌توانند مجازات‌هایی باشند که امام(ع) به آنها اشاره کرده و آنها را جبران‌‌کننده گناه ارزیابی فرموده است.

در همین راستا از امام صادق‌(ع) نقل شده است:

‏«المؤمن أکرم على الله أن یمر علیه أربعون یوما لا یمحصه الله فیها من ذنوبه و إن الخدش و العثرة و انقطاع الشسع و اختلاج العین و أشباه ذلک لیمحص به ولینا من ذنوبه و أن یغتم لا یدری ما وجهه فأما الحمى فإن أبی حدثنی عن آبائه عن رسول الله ص قال حمى لیلة کفارة سنة»؛[2]  

مؤمن در پیش‌گاه خدا گرامی‌‏تر از آن است که چهل روز بر او بگذرد و در اثناى آن از گناه پاک نگردد، هر چند به سبب غمى کوچک باشد که جهت رسیدن آن‌را نداند، و یا خراش بر بدنش وارد شود، و یا پایش بلغزد و به زمین افتد، و یا بند کفش او پاره شود، و مانند اینها. پدرم و او از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل کرده‌‏اند که تب یک‌شب کفاره گناهان یک‌سال است.

ب) در روش خودخواسته نیز انسان برای از بین بردن لذت گناه، می‌تواند به تناسب هر گناهی که انجام داده، کاری که ضد آن است را با تحمل تمام سختی‌هایش انجام دهد. به عنوان مثال، لذت مسائل جنسی را با سختی های ناشی از مبارزه با شهوات جبران کند.

بخشش‌هایی که انجامش برای او دشوار است را جایگزین لذتی قرار دهد که با بخل‌ورزی نصیب او شده است.

سختی انجام قضا و کفاره روزه را تاوان لذتی قرار دهد که از روزه‌خواری به دست آورده بود. و ...

بر این اساس، انجام کارهای متضاد با گناه می‌تواند در خشکاندن ریشه گناه مؤثر باشد، و به طور کلی می‌توان لذت معصیت را با چشانیدن سختی اطاعت و عبادت بر خود جبران کرد.

[1]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: استغفار، آداب و شرایط؛ از بین بردن شیرینی گناه پس از توبه؛  توبه و جایگاه آن در قرآن کریم؛ توبه از گناه

[2]. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 1، ص 173، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق.