در مورد این پرسش، باید چند نکته مورد توجه قرار گیرد:

1. از لقاح و یا بهم پیوستن سلول‌ اسپرم تولید شده توسط مرد و سلول تخمک تولید شده توسط زن، زندگی یک جنین آغاز می‌شود. هسته اسپرم و هسته تخمک در کمتر از دو روز با هم ترکیب شده و در این میان، مواد ژنتیکی موجود در هر دو هسته نیز با هم مخلوط می‌شوند.

غیر از کروموزوم‌هایی که جنسیت جنین را مشخص می‌کنند، دیگر ویژگی‌های جنین ناشی از ژن‌های متعددی است که با هم کار می‌کنند.

ظاهر و برخی ویژگی‌های رفتاری کودکان وابسته به آن است که کدام ژن‌ها غالب و کدامشان مغلوب باشند، و طبیعی است که اگر در موردی، ژن مرد غالب باشد، نوزاد متولد شده به پدر، عمو، عمه و .... شباهت بیشتری پیدا خواهد کرد، و اگر ژن زن غالب باشد، فرزند بیشتر شبیه به مادر، دایی، خاله و ... می‌شود.

این موضوعی است که دانش جدید آن‌را اثبات کرده است.

2 . «نطفه» به معنای اسپرم نیست تا بگوییم زنان دارای اسپرم نیستند!

در لغت هنگامی که گفته می‌شود «نطف الماء نطفا» معنایش آن است که آب، اندک اندک جریان یافت.[1]

راغب در مفردات می‌گوید: «النّطفة، الماء الصافى»؛ یعنی نطفه به معنای آب تصفیه شده است.[2]

طبرسی می‌گوید: نطفه یعنی آب مرد و زن که از آن فرزند به وجود می‌آید.[3]

به هر حال، نطفه اگر در آیات قرآن به معناى آب کم باشد، مقصود آن است که بشر از آب کمى آفریده شد، و اگر به معناى آب صاف شده باشد، از آن جهت است که نطفه، چکیده و صاف شده وجود انسان است که دربردارنده بسیاری از ویژگی‌های او است.

از این‌رو، به هر چیزی در مرد یا زن وجود داشته و در شکل‌گیری جنین نقش دارد، می­توان نطفه گفت. و از آن‌جا که این مواد غالبا در مایعاتی غوطه‌ورند، می‌توان آنها را به «آب» نیز تعبیر کرد؛ و از همین‌رو عبارت «نطفة اَمشاج» در قرآن، به مخلوط آب مرد و آب زن در رحم تفسیر شده است.

3. واژه نطفه در قرآن کریم در مجموع 12 بار -و در تمام موارد به معنای نطفه انسان- مشاهده می‌شود و در بیشتر آیات نیز نطفه مرد و زن هر دو مورد نظر است.

به عنوان نمونه، این آیه که می‌فرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً» یعنی (سپس نطفه را تبدیل به خون بسته کردیم)، مراد نطفه ترکیبی بعد از لقاح است که به تدریج شکل خونابه به خود می‌گیرد.

4. روایت امام علی(ع) که در پرسش به آن اشاره شده، چنین است:

«... فَإِذَا سَبَقَ نُطْفَةُ الرَّجُلِ نُطْفَةَ الْمَرْأَةِ إِلَى الرَّحِمِ خَرَجَ شَبَهُ الْوَلَدِ إِلَى أَعْمَامِهِ ...وَ إِذَا سَبَقَ نُطْفَةُ الْمَرْأَةِ نُطْفَةَ الرَّجُلِ إِلَى الرَّحِمِ خَرَجَ شَبَهُ الْوَلَدِ إِلَى أَخْوَالِهِ...»؛[4]

اگر نطفه مرد بر نطفه زن در داخل رحم، پیشى گیرد، فرزند شبیه عمو و یا عمه خود می‌شود ... و اگر نطفه‌ی زن پیشى گیرد، فرزند شبیه دایى‏ و یا خاله خود می‌‏شود.

اگرچه این روایت، روایتی مرفوع است و نمی‌توان آن‌را در رده روایات صحیح قرار دارد؛ اما دست کم این فراز از آن، منافاتی با واقعیت نداشته و قابل پذیرش است.

5. واژه «خَرَجَ» در روایت بالا نیز به معنای تولد نوزاد است، نه خروج نطفه زن تا بگوییم که نطفه زن و یا همان تخمک‌گذاری لزوما هم‌زمان با ارتباط جنسی نیست.
6. به برتری نطفه مرد بر زن و یا بر عکس، در روایات دیگری و با واژه‌های گوناگون؛ مانند «سبق»، «غلبت»،[5] «عَلَت‏»،[6] اشاره شده است.

در پایان می‌توان نتیجه گرفت که روایاتی از این دست، ناظر به همان «ژن غالب» و «ژن مغلوب» است که امروزه به عنوان یک واقعیت علمی ثابت شده است. اما از آن‌جا که در گذشته و در زمان صدور روایات، مردم با این واقعیت آشنا نبودند، در روایات از تعابیری استفاده شده است که هم با موضوع پیدایش جنین مرتبط بوده و هم برای مخاطبان آن زمان قابل درک باشد.

[1]. ر. ک: قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 7، ص 78، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.

[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، دمشق، ص 811، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 10، ص 615، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[4]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج‏1، ص 2، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.

[5]. مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ج 8، ص 600، قم، ‌مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق.

[6]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 2، ص 53، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.