نام‌ها و افعال در بیشتر زبان‌ها از جمله زبان فارسی و انگلیسی بر اساس دو عنصر «مفرد» و «جمع» شکل گرفته و عنصر سومی به نام «تثنیه» در آنها جایگاهی ندارد؛ یعنی یک کلمه یا ناظر به یک چیز است که به آن «مفرد» گفته می‌شود و یا ناظر به دو چیز و بیشتر است به آن «جمع» می‌گویند. به عبارت روشن‌تر، «اقل جمع» یا کمترین تعدادی که یک جمع را تشکیل می‌دهند، «عدد 2» است:

«خانه - خانه‌ها»،«رفت – رفتند»، «دریا – دریاها» و ...

اما در زبان عربی، علاوه بر «عدد 1»، برای «عدد 2» نیز جایگاه مستقلی به نام «تثنیه» و یا «مثنی» در نظر گرفته شده و در همین راستا «اقل جمع» و یا کمترین تعدادی که جمع را تشکیل می‌دهند در این زبان «عدد 3» است.

«بیت – بیتان – بیوت»، «ذهب – ذهبا – ذهبوا»، «البحر – البحرین - البحار» و ...

از همین‌رو معادل «تثنیه عربی» را می‌توان همان «جمع فارسی» دانست.

توضیح بیشتر در مورد «تثنیه عربی» آن‌که تثنیه عبارت است از اسمی -چه مذکر و چه مؤنث- که دلالت بر دو چیز یا دو شخص کند؛ مانند «رجلان و امرأتان» یعنی «دو مرد و دو زن» که مفرد آنها «رجل» و «امرأة» است. و نیز فعلی که -صرف‌نظر از جنسیت- دو بار رخ داده باشد؛ مانند «یستغفران و تستغفران»، یعنی آن دو مرد و آن دو زن استغفار کردند و... که مفرد آنها «یستغفر» و «تستغفر» است.

علامت تثنیه

علامت تثنیه در زبان عربی برای افعال معرب و نیز برای اسماء در حالت رفعی‌شان «الف و نون» بوده و برای اسماء در حالت نصب و جری‌شان «یا و نون» است.

توضیح این‌که برای ساختن تثنیه، به آخر افعال معرب و نیز اسماء اشخاص، اشیاء و ...، علامت «انِ» (به کسر نون) افزوده شده و در حالت نصبی و جری اسماء مفرد، به آخرشان «ینِ» (به کسر نون) افزوده می‌شود.

«یفرح - یفرحانِ؛ معلّم – معلّمانِ(معلّمینِ)»

گفتنی است اگر فعل تثنیه‌ای، منصوب یا مجزوم شود، «نون» آن حذف شده و تنها «الف» به عنوان علامت تثنیه باقی می‌ماند.

علامت تثنیه در افعال مبنی مانند فعل ماضی نیز تنها حرف «الف» است. «فرح – فرحا»

مدل ساخت تثنیه در ضمایر «هو – هما»، اسماء اشاره «هذا – هذان» و موصولات «الذی و اللذان» کمی متفاوت است.[1]

[1]. ر. ک: ذهنى تهرانى، سید محمد جواد، اساس الصرف، مشتمل بر امهات مسائل علم صرف، ج 1، ص 48، قم، حاذق، 1363ش.