از مساجدی که در روایات فضیلت و اعمال زیادی برای آن ذکر شده، مسجد کوفه و سهله است که در منابع دینی قدمت آن به قبل از اسلام بر می گردد و بسیاری از انبیای گذشته -چنانکه ذکر خواهیم کرد- در این مسجد دعا و نماز خوانده اند.

با بررسی روایات مربوط به فضیلت و اعمال در این مساجد، معلوم می شود که دستوراتی که از ائمه (ع) رسیده است، به صورت مجموعی و برای یک نفر نبوده، تا به عنوان یک نماز یا دعای مأثور، همه افراد ملزم به رعایت آن باشند.

یاد آوری دو نکته در این باره ضروری است:

نکته اول: عبادات موجود در روایات باید به همان شیوه بیان شده در روایت آورده شوند و حق هیچ گونه دخل و تصرف در آن را نداریم. عبداللَّه بن سنان می گوید: امام ششم (ع) در این باره فرمود: "زمانی خواهد رسید که بی امام و پیشوا خواهید ماند و شبهات شما را احاطه خواهد کرد ... سپس فرمودند در این دوران کسى نجات نیابد، مگر آن که دعاى غریق بخواند. عرض کردم دعاى غریق چگونه است؟ فرمود می گویى: "یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبی عَلَى دِینِکَ"؛ اى خداى بخشنده اى مهربان اى تغییر دهنده دلها، قلبم را بر دینت استوار ساز.

راوی می گوید: من این دعا را خواندم و کلمه "الأبصار" را به آن اضافه کردم، یعنی ای گرداننده قلوب و دیده ها، حضرت در مقام توبیخ فرمود: به راستى خداوند "مقلب القلوب و الأبصار" است، ولى چنان که تعلیم تو دادم دعا را بخوان و بر آن چیزی اضافه نکن"! [1]

بیان این بخش از گفتار بدین جهت است، در صورتی که اعمالی، دستور خاصی داشته باشد، اجازه کم و زیاد کردن آن را نداریم، اما در موضوع مورد گفت و گو (انجام تمام اعمال به صورت یک جا و یا ملزم کردن همه افراد کاروان به انجام همه اعمال مسجد در مکان های تعیین شده)، چنان که ذکر خواهیم کرد، دلیلی بر انجام آن به نحو مذکور ندارد و باید مطابق دستور ائمه (ع) آن را انجام داد؛ زیرا برخی از ویژگی ها اختصاص به مکان خاص دارد. به عنوان نمونه، طواف باید تنها بر گرد کعبه باشد و در جای دیگر فایده ای ندارد.

نکته دوم: در مسجد کوفه و سهله، برخی اعمال عمومی وجود دارد که آنها را در هر کجای مسجد می توان انجام داد؛ مانند موارد موجود در این روایات:

1. امام علی (ع) فرمود: اقامه نماز مستحبی در مسجد کوفه برابری با عمره همراه رسول خدا (ص) و خواندن نماز واجب، برابری با حج همراه رسول خدا را دارد و   هزار پیامبر و هزار وصی پیامبر در این مسجد نماز خواندند. [2]

2. هارون بن خارجة در فضیلت خواندن نماز در مسجد کوفه روایتی طولانی را از حضرت صادق (ع) نقل کرده است ... در ادامه این روایت در فضیلت مسجد کوفه می فرماید: من اگر در کوفه بودم امید داشتم که همه نمازهایم را در آن جا بخوانم،... هیچ بنده صالح خدا و پیامبری نبود، مگر این که در این مسجد نماز خوانده است. در شب معراج عبور حضرت رسول (ص) به این مسجد افتاد و اجازه گرفت و دو رکعت نماز در آن خواند ... خواندن نماز واجب در این مسجد معادل هزار نماز واجب و خواندن نماز مستحب معادل پانصد نماز مستحبی در جای دیگر است. نشستن در این مسجد بدون مشغول شدن به تلاوت قرآن و ذکر نیز عبادت است... . [3]

3. امام صادق (ع) فرمود: هیچ انسان غمزده ای نیست که بین نماز مغرب و عشاء در مسجد سهله دو رکعت نماز بخواند مگر اینکه خداوند، اندوه را از او زایل گرداند. [4]

4. امام صادق (ع) همچنین فرمود: در مسجد سهله نماز بخوان و حاجات دنیا و آخرت خود را از خداوند بخواه، زیرا مسجد سهله خانه ادریس پیامبر (ع) که در آن خیاطی می کرده است. دعا در این مسجد مستجاب است و خداوند به دعا کنندگان در این مسجد مقام بلند و درجه ادریس عطا می نماید و او را از بدی های دنیا و دشمنانش محفوظ دارد. [5]

5. ابو حمزه ثمالی نقل می کند که امام سجاد (ص) از مدینه به مسجد کوفه آمد، فقط دو رکعت نماز در مسجد کوفه خواند سوار شتر خود شده، به مدینه بر گشت. [6]

روایات دیگری وجود دارد که نقطه خاصی از مسجد را مورد توجه قرار می دهد؛ مانند این موارد:

1. ابو حمزه ثمالی می گوید: اصبغ بن نباته دست مرا گرفت و در کنار ستون هفتم برد، و گفت این مقام امیرمؤمنان (ع) است، و امام حسن (ع) هنگامی که حضرت علی (ع) برای نماز حاضر نبود، در این مکان نماز می خواند و در اوقات دیگر، کنار ستون پنجم نماز می گذارد. [7]

2. در وقت حکومت بنی عباس امام صادق (ع) از باب الفیل (یکی از درب های مسجد که به این نام معروف است) وارد مسجد شد، و به سمت چپ رفت، و کنار ستون چهارم ایستاد و نماز خواند، راوی گوید: از ایشان سؤال کردم ستون حضرت ابراهیم (ع) همین مکان است؟ حضرت پاسخ داد: بله. [8]

3. امام صادق (ع) به بعضی از اصحابشان فرمودند: ... در نزد مقام ابراهیم (ع) که نزد ستون پنجم است نماز بگذار. [9]

با بررسی روایات مربوط به اعمال مسجد کوفه، در می یابیم که سیره اهل بیت (ع) در نماز خواندن در این مساجد یکسان نبوده است، و به روش خاصی که همه موظف به انجام آن باشند در این روایات تصریح نشده است.

براین اساس، سزاوار است در صورت مشکل بودن نقل و انتقال زوار در داخل این مسجدها، به عبادات نوع اول بسنده شده و زائران آزاد باشند در صورت تمایل به نقاط خاص مسجد نیز بروند.

با این وجود، چون راز و نیاز با خدا در هر مکان و زمانی پسندیده است، ایرادی ندارد که مناجات موجود در یک نقطه را نه به آن نیت که آن عمل را در هر کجا می توان انجام داد، بلکه تنها به نیت مناجات با خداوند به صورت مجموعی انجام داد و باید توجه داشت که حضور قلب و نشاط در عبادت خصوصاً در مستحبات، مهم تر از انجام تمام آنان است.

برای اطلاع بیشتر به نمایه های زیر مراجعه کنید:

حضور قلب در مستحباتی، سؤال 2099 (سایت: 2159) .

انجام نمازهای نافله با رغبت، سؤال 12964 (سایت: 13426) .