«اجتهاد» از ماده «جهد» در لغت به معنای تلاش و کوشش همراه با رنج است.[1] و در اصطلاح عبارت است از: به کار بردن توانایی‌های علمی و تلاش و کوشش فکری برای استنباط احکام شرعی از منابع آن(قرآن، سنت، عقل و اجماع). بنابر این، کسی که این توانایی را -البته از راه درست آن یعنی تحصیل مقدمات اجتهاد- داشته باشد که احکام شرع را از منابع قرآن و سنت استخراج نماید، دارای ملکه اجتهاد است و به او مجتهد می‌گویند؛ یعنی کسی که در راه به دست آوردن احکام شرعی تلاش و کوشش می‌کند، صرف نظر از این‌که دانش و دست آوردهای خود را در معرض عموم قرار دهد یا نه.

اما مرجعیت، یعنی مجتهد در جایگاهی قرار می‌گیرد که دانش و یافته‌های دینی و شرعی خود را در معرض عموم قرار می‌دهد و پاسخ‌‌گوی نیازها و مسائل دینی مردم می‌شود.

در اصطلاح رابطه بین این دو مفهوم (مجتهد و مرجع) عام و خاص مطلق است؛ یعنی هر مرجعی مجتهد است، اما هر مجتهدی مرجع تقلید نیست.[2]

[1]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 2، ص 77، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.

[2]. ر. ک: «اجتهاد در شیعه»، 796؛ «اجتهاد در شیعه»، 2675؛ «قرآن و اجتهاد»، 66؛ «اجتهاد در قران و روایات»، 795.