لطفا صبرکنید
بازدید
23302
23302
آخرین بروزرسانی:
1392/10/16
خلاصه پرسش
مقدسات اسلامی چیست؟
پرسش
مقدسات اسلامی چیست؟ چه منابعی برای مطالعه در این زمینه وجود دارد؟
پاسخ اجمالی
مقدس؛ به معنای چیزی است که شایسته احترام و قابل ستایش است و حسی عمیق و ژرف را در انسان بهوجود میآورد. مقدسات ویژگی هایی دارند. وجود مقدس از هر عیب و نقصی مبراست و آن هم خداوند متعال است.همچنین هر چیز دیگری که به آن منتسب باشد نیز جزو مقدسات قرار می گیرد.هنگامی که دانستیم مقدسات کدامند باید رفتاری خاشعانه و توأم با احترام در برابر آن اتخاذ کنیم. در این راستا انسان نیز تا زمانی که در طاعت قرب الهی گام بردارد مقدس می گردد در غیر این صورت قابل احترام و ستایش نخواهد بود. منابع مهم برای مطالعه و احصاء امور مقدس، قرآن و روایات معصومین می باشد.
پاسخ تفصیلی
واژه «مقدس» یک لغت عربی بوده و مقدسات جمع مقدس است. «مقدس» به معنای چیزی است که شایسته احترام است، به پاکی یاد شده، به پاکی خوانده شده و آنچه که مورد حرمت است آمده است.[1]
در اصطلاح، مقدس به چیزی میگویند که قابل ستایش و احترام فوق العاده باشد و یاد و توجه به آن حسی عمیق و ژرف را درباره آن، که توأم با بزرگی و عظمت باشد، در انسان ایجاد کند. این مسئله ناشی از این است که آن امر مقدس از هر عیب و ناتوانی به دور بوده و حتی مواهب و نعمتهایی که به او میرسد را ناشی از او دانسته و یا او را قادر به انجام افعال و کارهای بزرگ بداند. همچنین برخی از امور مقدس مانند برخی از مکانها مثل مسجد و بقاع متبرکه، بهواسطه انتساب به آن موجود مقدس، و یا مبرا بودن آنها از خباثتهایی مانند شرک و کفر مورد احترام واقع میشوند و الا بدون آن مانند سایر اشیاء دیگر هستند. در این خصوص میتوان به آیاتی از قرآن کریم استناد نمود:
«اى قوم! به سرزمین مقدّسى که خداوند براى شما مقرّر داشته، وارد شوید! و به پشت سر خود بازنگردید (و عقب گرد نکنید) که زیانکار خواهید بود!».[2] برخی از مفسران، زمین مقدس در این آیه شریفه را به سرزمینی که فاقد شرک بوده و جایگاه پیامبران است تفسیر کردهاند.[3] در غیر این صورت تفاوتی با سر زمینهای دیگر ندارد.
مقدسات اسلامی
مهمترین مقدسات اسلامی به جهت ویژگیهایی که دارند، به شرح زیر است:
1. ذات اقدس خداوندی: خدای تعالی از هر گونه عیب، نقص و پلیدیها منزّه است. و هیچگونه ضعف و ناتوانی در او راه ندارد و خلقت و هستی تمام عالم به او باز میگردد. ذات مقدس او بزرگترین واقعیت غیر قابل انکار عالم هستی است. به همین سبب ما با عبارت «سبحان الله»، (یعنی خداوند پاک و منزّه از هر عیب و نقصی است)، خدا را یاد میکنیم. خداوند در توصیف خود در قرآن کریم میفرماید: «اوست خدایى که جز او معبودى نیست، ملک است (سلطان فرمانرواى جهان هستى است)، قدوس است (منزّه و پاک از هر عیب و نقص و شریک و فرزند است) سلام است (ذاتش سالم از عیب، صفاتش سالم از نقص و افعالش سالم از شر است) مؤمن است (توحیدگوى خود، مؤمن به حقیقت ذات و صفات خویش و ایمنیبخش از هر ظلم و بدى است) مهیمن است (امین، مسلط و فائق بر همه چیز، حافظ همه هستى و مراقب همه اشیاء است) عزیز است (بیمثل و نظیر، غالب شکستناپذیر، و بخشنده عزّت است) جبّار است (داراى شأنى عظیم، جبرانکننده هر شکست و ضرر، اصلاحگر حال موجودات و صاحب اراده قاهره بر اشیاء است) متکبّر است (مستحق تعظیم و صاحب کبریاء و بزرگى باطنى و آشکار است)، منزه است خداوند از اینکه براى او شریک قرار میدهند».[4] چنین موجود با شکوه و جلالی که از هر گونه نقص به دور است، پاک و منزّه است از ناتوانیها، و بشری که مخلوق اوست او را به واسطه همین جبروت ستایش میکند و مقدس میشمرد، نه تنها بشر خداوند را تقدیس و تسبیح میکند، بلکه تمام آنچه در آسمان و زمین است خداوند را تسبیح میکنند.[5]
2. آنچه منتسب به خداوند است: بر این اساس، انبیای الهی، ائمه اطهار، و نیز سیره آنها مقدس هستند.
3. مکانهایی که خداوند آنها را مقدس خوانده است:[6] در قرآن کریم از مکانهایی با احترام یاد میشود و حتی هنگامی که حضرت موسی(ع) به وادی مقدس طوی وارد میشود به او دستور میرسد که کفشهایش را در بیاورد: «إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوى».[7]
4. زمانهایی که مغفرت، رحمت و برکت خاص خداوند در آنها تجلی پیدا میکند: شبهای قدر،[8] ماه مبارک رمضان،[9] عید فطر و قربان.[10]
با توجه به آنچه که گفته شد مشخص میگردد که بازگشت مقدسات به خداوند متعال است. خدا، پیامبرانی را فرستاد و پیامبران نیز جانشینانی را به امر خدا برای مردم معیّن کردند تا همهشان بشر را راهنما به سوی کمال و سعادتمندی باشند. از اینرو، پیامبران و جانشینانشان، مقدس و دارای احترام هستند. و در برابر مقدسات، باید رفتاری خاشعانه و توأم با احترام و تکریم داشت؛ زیرا بیتوجهی و بیاحترامی به مقدسات انسان را در مسیر شرک و انحراف از پرستش معبود خویش قرار میدهد، غفلت را بر او چیره میسازد و راه تعالی و کمال بر او مسدود میکند.
رابطه مقدسات اسلامی با روح انسان
انسان مادامی که در مسیر ایمان و تقرّب الهی گام بر دارد موجودی مقدس است، اما وقتی در مسیر شرک و کفر قرار میگیرد، از قداست روحی خود فاصله گرفته است. قداست انسان به واسطه دمیدن روح الهی به کالبد اوست و به این واسطه همواره انسان بهدنبال گمشده خویش میباشد؛ زیرا فطرتاً میداند که تعلق به یک امر مقدس دارد اوست که در میان تمامی موجودات خلیفه خداوند بر روی زمین است.[11]
معرفی منابع برای مطالعه درباره مقدسات اسلامی
منابع مورد مطالعه برای مقدسات اسلامی و احترام به آنها در درجه اول، آیات قرآن کریم و احادیث است، اما درباره معرّفی کتابی در این زمینه باید گفت؛ با توجه به اینکه هر کتابی دارای قوّت و ضعف است، معرّفی کتابی خاص مشکل بوده و چنانچه در راهنمای پرسشگری آمده، در حیطه وظایف این پایگاه تعریف نشده است، لذا در این مورد آنهایی که علاقهمند به مطالعه درباره موضوع مقدسات اسلامی هستند، تلاش و کوشش خود را در پیدا کردن کتابی مناسب و اسلامی بهکار گیرند.
در اصطلاح، مقدس به چیزی میگویند که قابل ستایش و احترام فوق العاده باشد و یاد و توجه به آن حسی عمیق و ژرف را درباره آن، که توأم با بزرگی و عظمت باشد، در انسان ایجاد کند. این مسئله ناشی از این است که آن امر مقدس از هر عیب و ناتوانی به دور بوده و حتی مواهب و نعمتهایی که به او میرسد را ناشی از او دانسته و یا او را قادر به انجام افعال و کارهای بزرگ بداند. همچنین برخی از امور مقدس مانند برخی از مکانها مثل مسجد و بقاع متبرکه، بهواسطه انتساب به آن موجود مقدس، و یا مبرا بودن آنها از خباثتهایی مانند شرک و کفر مورد احترام واقع میشوند و الا بدون آن مانند سایر اشیاء دیگر هستند. در این خصوص میتوان به آیاتی از قرآن کریم استناد نمود:
«اى قوم! به سرزمین مقدّسى که خداوند براى شما مقرّر داشته، وارد شوید! و به پشت سر خود بازنگردید (و عقب گرد نکنید) که زیانکار خواهید بود!».[2] برخی از مفسران، زمین مقدس در این آیه شریفه را به سرزمینی که فاقد شرک بوده و جایگاه پیامبران است تفسیر کردهاند.[3] در غیر این صورت تفاوتی با سر زمینهای دیگر ندارد.
مقدسات اسلامی
مهمترین مقدسات اسلامی به جهت ویژگیهایی که دارند، به شرح زیر است:
1. ذات اقدس خداوندی: خدای تعالی از هر گونه عیب، نقص و پلیدیها منزّه است. و هیچگونه ضعف و ناتوانی در او راه ندارد و خلقت و هستی تمام عالم به او باز میگردد. ذات مقدس او بزرگترین واقعیت غیر قابل انکار عالم هستی است. به همین سبب ما با عبارت «سبحان الله»، (یعنی خداوند پاک و منزّه از هر عیب و نقصی است)، خدا را یاد میکنیم. خداوند در توصیف خود در قرآن کریم میفرماید: «اوست خدایى که جز او معبودى نیست، ملک است (سلطان فرمانرواى جهان هستى است)، قدوس است (منزّه و پاک از هر عیب و نقص و شریک و فرزند است) سلام است (ذاتش سالم از عیب، صفاتش سالم از نقص و افعالش سالم از شر است) مؤمن است (توحیدگوى خود، مؤمن به حقیقت ذات و صفات خویش و ایمنیبخش از هر ظلم و بدى است) مهیمن است (امین، مسلط و فائق بر همه چیز، حافظ همه هستى و مراقب همه اشیاء است) عزیز است (بیمثل و نظیر، غالب شکستناپذیر، و بخشنده عزّت است) جبّار است (داراى شأنى عظیم، جبرانکننده هر شکست و ضرر، اصلاحگر حال موجودات و صاحب اراده قاهره بر اشیاء است) متکبّر است (مستحق تعظیم و صاحب کبریاء و بزرگى باطنى و آشکار است)، منزه است خداوند از اینکه براى او شریک قرار میدهند».[4] چنین موجود با شکوه و جلالی که از هر گونه نقص به دور است، پاک و منزّه است از ناتوانیها، و بشری که مخلوق اوست او را به واسطه همین جبروت ستایش میکند و مقدس میشمرد، نه تنها بشر خداوند را تقدیس و تسبیح میکند، بلکه تمام آنچه در آسمان و زمین است خداوند را تسبیح میکنند.[5]
2. آنچه منتسب به خداوند است: بر این اساس، انبیای الهی، ائمه اطهار، و نیز سیره آنها مقدس هستند.
3. مکانهایی که خداوند آنها را مقدس خوانده است:[6] در قرآن کریم از مکانهایی با احترام یاد میشود و حتی هنگامی که حضرت موسی(ع) به وادی مقدس طوی وارد میشود به او دستور میرسد که کفشهایش را در بیاورد: «إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوى».[7]
4. زمانهایی که مغفرت، رحمت و برکت خاص خداوند در آنها تجلی پیدا میکند: شبهای قدر،[8] ماه مبارک رمضان،[9] عید فطر و قربان.[10]
با توجه به آنچه که گفته شد مشخص میگردد که بازگشت مقدسات به خداوند متعال است. خدا، پیامبرانی را فرستاد و پیامبران نیز جانشینانی را به امر خدا برای مردم معیّن کردند تا همهشان بشر را راهنما به سوی کمال و سعادتمندی باشند. از اینرو، پیامبران و جانشینانشان، مقدس و دارای احترام هستند. و در برابر مقدسات، باید رفتاری خاشعانه و توأم با احترام و تکریم داشت؛ زیرا بیتوجهی و بیاحترامی به مقدسات انسان را در مسیر شرک و انحراف از پرستش معبود خویش قرار میدهد، غفلت را بر او چیره میسازد و راه تعالی و کمال بر او مسدود میکند.
رابطه مقدسات اسلامی با روح انسان
انسان مادامی که در مسیر ایمان و تقرّب الهی گام بر دارد موجودی مقدس است، اما وقتی در مسیر شرک و کفر قرار میگیرد، از قداست روحی خود فاصله گرفته است. قداست انسان به واسطه دمیدن روح الهی به کالبد اوست و به این واسطه همواره انسان بهدنبال گمشده خویش میباشد؛ زیرا فطرتاً میداند که تعلق به یک امر مقدس دارد اوست که در میان تمامی موجودات خلیفه خداوند بر روی زمین است.[11]
معرفی منابع برای مطالعه درباره مقدسات اسلامی
منابع مورد مطالعه برای مقدسات اسلامی و احترام به آنها در درجه اول، آیات قرآن کریم و احادیث است، اما درباره معرّفی کتابی در این زمینه باید گفت؛ با توجه به اینکه هر کتابی دارای قوّت و ضعف است، معرّفی کتابی خاص مشکل بوده و چنانچه در راهنمای پرسشگری آمده، در حیطه وظایف این پایگاه تعریف نشده است، لذا در این مورد آنهایی که علاقهمند به مطالعه درباره موضوع مقدسات اسلامی هستند، تلاش و کوشش خود را در پیدا کردن کتابی مناسب و اسلامی بهکار گیرند.
[1]. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ج 13، ص 18826، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول،1373ش.
[2]. مائده، 21: «یا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا تَرْتَدُّوا عَلى أَدْبارِکُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرین».
[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 3، ص 276، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق: حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، ج 1، ص 633، دفتر نشر داد، تهران، چاپ اول، 1373ش؛ رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: حکمت، علی اصغر، ج 3، ص 75، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم، 1371ش.
[4]. حشر، 23: «هُوَ اللَّهُ الَّذی لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُون».
[5]. جمعه، 1: «یُسَبِّحُ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْعَزیزِ الْحَکیم».
[7]. طه، آیه 12.
نظرات