لطفا صبرکنید
بازدید
19814
19814
آخرین بروزرسانی:
1393/08/12
کد سایت
fa35432
کد بایگانی
42842
نمایه
مبنای افزایش دیه در ماههای حرام
طبقه بندی موضوعی
حدود، قصاص و دیات
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
مبنای افزایش دیه در ماههای حرام چیست؟
پرسش
افزایش دیه در ماههای حرام چه مبنایی دارد؟ با توجه به این‌که فرد به طور غیر عمد باعث ضرری شده است!
پاسخ اجمالی
یکی از موضوعاتی که در باب دیات مطرح است و فقهای امامیه بر آن اجماع دارند، و در مادۀ 555 قانون مجازات اسلامى نیز بدان تصریح شده؛ این است که هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در یکی از چهار ماه حرام[1] و یا در محدوده حرم مکه واقع شود، خواه جنایت عمدی و خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می‌گردد.[2]
افزایش دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع، جاری نیست. چنان‌که در فقه[3] و ماده 557 قانون مجازات اسلامی بدان تصریح شده است.
در تغلیظ دیه فرقی نیست بین این‌که مقتول، عاقل باشد یا دیوانه، صغیر باشد یا کبیر، حتی اگر مقتول فرزند قاتل باشد هر چند پدر قصاص نمیشود اما دیه تغلیظ میشود.[4]
همچنین فرقی نیست بین این‌که قاتل عالم به حکم یا موضوع باشد یا جاهل باشد، همچنین قاتل یا مقتول مسلمان باشند یا کافر باشند، بلکه حتی اگر مقتول کافر هم باشد تغلیظ دیه وجود دارد.[5]
مستند و مبنای تغلیظ دیه
مستند فقهاى امامیه در تغلیظ دیه روایات وارده از امامان معصوم(ع) می‌باشد، که به چند روایت اشاره می‌کنیم:
1. زراره از امام باقر(ع) می‌پرسد شخصی کسی را در حرم می‌کشد(حکمش چیست)؟
امام(ع) می‌فرماید: «باید یک دیه کامل و یک سوم دیه را بپردازد و دو ماه پشت سر هم در ماههای حرام روزه بگیرد و یک بنده آزاد کند و شصت فقیر را نیز اطعام نماید».[6]
2. در روایت دیگری زراره از امام(ع) باقر سؤال می‌کند؛ این‌که شخصی در ماه حرام یک نفر را از روی خطا به قتل رساند(حکمش چیست)؟
امام فرمود: دیه بر او تغلیظ و سنگین میشود و علاوه بر تغلیظ دیه باید یک بنده آزاد کند یا دو ماه از ماههای حرام را پشت سر هم روزه بگیرد.[7]
3. «کلیب اسدی از امام صادق(ع) سؤال می‌کند؛ مردی که در ماه حرام کشته شود دیه‌اش چقدر است؟
امام(ع) می‌فرماید: یک دیه کامل و یک سوم دیه».[8]
فلسفه تغلیظ دیه در ماههای حرام
فلسفه تغلیظ دیه حفظ حرمت ماه‌هاى حرام است، و ربطى به گناه‌کار بودن یا نبودن قاتل ندارد. تا اشکال شود که در قتل خطای محض، قاتل گناهی مرتکب نشده است؛ پس چرا دیه تغلیظ میشود.[9] علاوه بر این بیشتر قتل‌ها و آسیب‌های غیر عمد به گونه‌‌ای هستند که با کمی تدبیر و دوراندیشی می‌توان از آنها جلوگیری کرد. به عبارتی، انسان‌ها در این آسیب‌های غیر عمدی صد در صد بی‌تقصیر نیستند؛ از این‌رو شارع مقدس برای حفظ ماههای حرام و وادار کردن مردم به دقت بیشتر در اعمال و رفتار خود جهت حفظ هر چه بیشتر امنیت اجتماعی، دیه قتل در این ماه‌ها و نیز قتل در اطراف حرم الهی را تغلیظ کرده است.
افزایش دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع، جاری نیست. چنان‌که در فقه[3] و ماده 557 قانون مجازات اسلامی بدان تصریح شده است.
در تغلیظ دیه فرقی نیست بین این‌که مقتول، عاقل باشد یا دیوانه، صغیر باشد یا کبیر، حتی اگر مقتول فرزند قاتل باشد هر چند پدر قصاص نمیشود اما دیه تغلیظ میشود.[4]
همچنین فرقی نیست بین این‌که قاتل عالم به حکم یا موضوع باشد یا جاهل باشد، همچنین قاتل یا مقتول مسلمان باشند یا کافر باشند، بلکه حتی اگر مقتول کافر هم باشد تغلیظ دیه وجود دارد.[5]
مستند و مبنای تغلیظ دیه
مستند فقهاى امامیه در تغلیظ دیه روایات وارده از امامان معصوم(ع) می‌باشد، که به چند روایت اشاره می‌کنیم:
1. زراره از امام باقر(ع) می‌پرسد شخصی کسی را در حرم می‌کشد(حکمش چیست)؟
امام(ع) می‌فرماید: «باید یک دیه کامل و یک سوم دیه را بپردازد و دو ماه پشت سر هم در ماههای حرام روزه بگیرد و یک بنده آزاد کند و شصت فقیر را نیز اطعام نماید».[6]
2. در روایت دیگری زراره از امام(ع) باقر سؤال می‌کند؛ این‌که شخصی در ماه حرام یک نفر را از روی خطا به قتل رساند(حکمش چیست)؟
امام فرمود: دیه بر او تغلیظ و سنگین میشود و علاوه بر تغلیظ دیه باید یک بنده آزاد کند یا دو ماه از ماههای حرام را پشت سر هم روزه بگیرد.[7]
3. «کلیب اسدی از امام صادق(ع) سؤال می‌کند؛ مردی که در ماه حرام کشته شود دیه‌اش چقدر است؟
امام(ع) می‌فرماید: یک دیه کامل و یک سوم دیه».[8]
فلسفه تغلیظ دیه در ماههای حرام
فلسفه تغلیظ دیه حفظ حرمت ماه‌هاى حرام است، و ربطى به گناه‌کار بودن یا نبودن قاتل ندارد. تا اشکال شود که در قتل خطای محض، قاتل گناهی مرتکب نشده است؛ پس چرا دیه تغلیظ میشود.[9] علاوه بر این بیشتر قتل‌ها و آسیب‌های غیر عمد به گونه‌‌ای هستند که با کمی تدبیر و دوراندیشی می‌توان از آنها جلوگیری کرد. به عبارتی، انسان‌ها در این آسیب‌های غیر عمدی صد در صد بی‌تقصیر نیستند؛ از این‌رو شارع مقدس برای حفظ ماههای حرام و وادار کردن مردم به دقت بیشتر در اعمال و رفتار خود جهت حفظ هر چه بیشتر امنیت اجتماعی، دیه قتل در این ماه‌ها و نیز قتل در اطراف حرم الهی را تغلیظ کرده است.
[1]. «رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم».
[2]. سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج 29، ص 86 - 87، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413ق؛ صیمرى، مفلح بن حسن(حسین)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، کوثرانى عاملى، جعفر، ج 4، ص 421، بیروت، دار الهادی، چاپ اول، 1420ق.
[3]. مهذب الأحکام، ج 29، ص 87.
[4]. مهذب الأحکام، ج 29، ص 88.
[5] . همان، ج 29، ص 86 – 87؛ تبریزى، جواد بن على، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب الدیات، ص 31، قم، دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها، چاپ اول، 1428ق.
[6]. «عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (ع) رَجُلٌ قَتَلَ رَجُلًا فِی الْحَرَمِ قَالَ عَلَیْهِ دِیَةٌ وَ ثُلُثٌ وَ یَصُومُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ مِنْ أَشْهُرِ الْحُرُمِ وَ یُعْتِقُ رَقَبَةً وَ یُطْعِمُ سِتِّینَ مِسْکِیناً...» کلینى، محمد، الکافی، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 4، ص 140، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. «عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَتَلَ رَجُلًا خَطَأً فِی الشَّهْرِ الْحَرَامِ قَالَ تُغَلَّظُ عَلَیْهِ الدِّیَةُ وَ عَلَیْهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ مِنْ أَشْهُرِ الْحُرُمِ»، الکافی، ج 4، ص 139.
[8]. «عَنْ کُلَیْبٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الرَّجُلِ یُقْتَلُ فِی الشَّهْرِ الْحَرَامِ مَا دِیَتُهُ قَالَ دِیَةٌ وَ ثُلُثٌ»، الکافی، ج 7، ص 281 – 282.
[9]. منتظری نجف‌آبادى، حسین على، مجازات‌‌هاى اسلامى و حقوق بشر، ص 56 - 57، قم، ارغوان دانش، چاپ اول، 1429ق.
نظرات
