لطفا صبرکنید
بازدید
12852
12852
آخرین بروزرسانی:
1394/06/07
کد سایت
fa37007
کد بایگانی
44926
نمایه
تفاوت و اشتراکات کودک و دیوانه در عمل به واجبات و مستحبات
طبقه بندی موضوعی
General Terms|گوناگون|بیشتر بدانیم
اصطلاحات
کودک ، طفل ، نوزاد|استحباب ، مستحب
گروه بندی اصطلاحات
سرفصل‌های قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
تفاوت و اشتراکات کودک و دیوانه در عمل به واجبات و مستحبات چیست؟
پرسش
تفاوت و اشتراکات کودک و دیوانه در عمل به واجبات و مستحبات چیست؟
پاسخ اجمالی
کودک و مجنون(دیوانه) در عمل به واجبات و مستحبات در مواردی با هم تفاوت دارند و در مواردی با هم مشترک هستند. در این‌جا به برخی از این احکام اشاره می‌شود.
1. عاقل و بالغ بودن از شرایط تکلیف است، از این‌رو دیوانه – تا وقتی که دیوانه است[1] – به جهت عاقل نبودن تکلیفى ندارد، هر چند بالغ باشد. و کودک نیز به جهت بالغ نبودن مکلّف نیست. بنابراین، اگر دیوانه‌اى پس از چندى عاقل شده، لازم نیست تکالیفى را که در حال دیوانگى انجام نداده، قضا کند. البته برخى اعمال دیوانه و نابالغ داراى آثار و احکام وضعى است. به عنوان مثال؛ اگر دیوانه یا بچه، شیشه کسى را بشکنند، ضامن‌اند، و در صورت عدم جبران ولىّ، پس از عاقل و بالغ شدن، واجب است خسارت آن‌را جبران کنند.[2]
2. فقها در شرط بودن بلوغ نسبت به وجوب و حرمت اتفاق نظر دارند، ولى نسبت به شرطیت بلوغ نسبت به صحت عبادت اختلاف نظر دارند؛ برخى گفته‌اند: عبادات کودک، تمرینى محض است، از این‌رو ثواب ندارد. البته ولىّ او ثواب تمرین دادن را می‌برد. جمعى معتقدند که عبادات کودک، حکم استحبابى را دارد، بنابر این ثواب بر آن مترتب می‌گردد. گروهى هم گفته‌اند: عبادات کودک، تمرینى است و از آن‌جا که این تمرین مستحب است بر آن - نه بر اصل عبادت - ثواب داده می‌شود.[3]
به هر حال این را باید پذیرفت که براى این‌که کودکان از ابتدا، مؤمن و خداپرست تربیت شوند، به پدر و مادر توصیه شده است فرزندانشان را به خواندن نماز تمرین دهند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «آن‌گاه که کودکان ما پنج ساله می‌شوند، ما آنان را به نماز فرمان می‌دهیم. شما فرزندانتان را در هفت سالگى به نماز خواندن وادار کنید».[4]
اما دیوانه‌ها از چنین مزیّتی برخوردار نیستند.
3. چون یکی از شرایط وجوب حج، بلوغ و عقل است، پس بر کودک و دیوانه حج واجب نیست.[5] مگر دیوانه در حالى‌که سالم و عاقل است و بتواند مناسک حج را به جا آورد.[6]
البته در این‌که حج دادن دیوانه مشروع و مستحب است یا نه، اختلاف است. بنابر قول دوم، حج دادن وى به قصد رجاءِ مطلوبیت اشکال ندارد؛[7] امّا چنانچه وى مرتکب عملى گردد که کفّاره دارد ولىّ باید کفّاره را از مال خود بپردازد.[8]
4. عبادات دیوانه و نیز هر فعلى که ترتّب اثر شرعى بر آن منوط به قصد فاعل است، مانند عقود و ایقاعات از دیوانه صحیح نخواهد بود، ولی کارهایی که بدون قصد و اراده انجام دهنده آنها، اثر شرعى دارند، اگر از دیوانه سرزند، داراى اثر است، مانند طهارت حاصل از شستن چیز نجس.[9]
5. بازداشتن دیوانه از ارتکاب محرّمات، بر دیگران واجب نیست، مگر محرّماتى که شارع، راضى به تحقق آنها در خارج نیست، مانند زنا، لواط و قتل.[10]
6. در مورد کودک نابالغ، احتیاط آن است که خودش پس از بلوغ خمس مال خود را بپردازد، و در مورد مجنون خمس به مال او تعلّق نمی‌گیرد، ولى مجنون ادوارى در آن زمانى که عاقل است باید خمسش را بپردازد.[11]
1. عاقل و بالغ بودن از شرایط تکلیف است، از این‌رو دیوانه – تا وقتی که دیوانه است[1] – به جهت عاقل نبودن تکلیفى ندارد، هر چند بالغ باشد. و کودک نیز به جهت بالغ نبودن مکلّف نیست. بنابراین، اگر دیوانه‌اى پس از چندى عاقل شده، لازم نیست تکالیفى را که در حال دیوانگى انجام نداده، قضا کند. البته برخى اعمال دیوانه و نابالغ داراى آثار و احکام وضعى است. به عنوان مثال؛ اگر دیوانه یا بچه، شیشه کسى را بشکنند، ضامن‌اند، و در صورت عدم جبران ولىّ، پس از عاقل و بالغ شدن، واجب است خسارت آن‌را جبران کنند.[2]
2. فقها در شرط بودن بلوغ نسبت به وجوب و حرمت اتفاق نظر دارند، ولى نسبت به شرطیت بلوغ نسبت به صحت عبادت اختلاف نظر دارند؛ برخى گفته‌اند: عبادات کودک، تمرینى محض است، از این‌رو ثواب ندارد. البته ولىّ او ثواب تمرین دادن را می‌برد. جمعى معتقدند که عبادات کودک، حکم استحبابى را دارد، بنابر این ثواب بر آن مترتب می‌گردد. گروهى هم گفته‌اند: عبادات کودک، تمرینى است و از آن‌جا که این تمرین مستحب است بر آن - نه بر اصل عبادت - ثواب داده می‌شود.[3]
به هر حال این را باید پذیرفت که براى این‌که کودکان از ابتدا، مؤمن و خداپرست تربیت شوند، به پدر و مادر توصیه شده است فرزندانشان را به خواندن نماز تمرین دهند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «آن‌گاه که کودکان ما پنج ساله می‌شوند، ما آنان را به نماز فرمان می‌دهیم. شما فرزندانتان را در هفت سالگى به نماز خواندن وادار کنید».[4]
اما دیوانه‌ها از چنین مزیّتی برخوردار نیستند.
3. چون یکی از شرایط وجوب حج، بلوغ و عقل است، پس بر کودک و دیوانه حج واجب نیست.[5] مگر دیوانه در حالى‌که سالم و عاقل است و بتواند مناسک حج را به جا آورد.[6]
البته در این‌که حج دادن دیوانه مشروع و مستحب است یا نه، اختلاف است. بنابر قول دوم، حج دادن وى به قصد رجاءِ مطلوبیت اشکال ندارد؛[7] امّا چنانچه وى مرتکب عملى گردد که کفّاره دارد ولىّ باید کفّاره را از مال خود بپردازد.[8]
4. عبادات دیوانه و نیز هر فعلى که ترتّب اثر شرعى بر آن منوط به قصد فاعل است، مانند عقود و ایقاعات از دیوانه صحیح نخواهد بود، ولی کارهایی که بدون قصد و اراده انجام دهنده آنها، اثر شرعى دارند، اگر از دیوانه سرزند، داراى اثر است، مانند طهارت حاصل از شستن چیز نجس.[9]
5. بازداشتن دیوانه از ارتکاب محرّمات، بر دیگران واجب نیست، مگر محرّماتى که شارع، راضى به تحقق آنها در خارج نیست، مانند زنا، لواط و قتل.[10]
6. در مورد کودک نابالغ، احتیاط آن است که خودش پس از بلوغ خمس مال خود را بپردازد، و در مورد مجنون خمس به مال او تعلّق نمی‌گیرد، ولى مجنون ادوارى در آن زمانى که عاقل است باید خمسش را بپردازد.[11]
[1]. دیوانگى به دو نوع اطباقى (دائمى) و ادوارى (موقّتى) تقسیم می‌شود. نوع اوّل، همیشگى و دائمى است، ولی نوع دوم در بعضى اوقات بر شخص عارض می‌شود. جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج 3، ص 692 – 693، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1426ق.
[2]. همان، ص 691.
[3]. جمعى از مؤلفان، مجله فقه اهل بیت(ع)، شماره 14، ص 179، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع).
[4]. صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، محقق، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 280، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[5]. موسوی خمینى، سید روح الله، مناسک حج، ص 3.
[6]. مرتضوی لنگرودى، سید محمد حسن، توضیح المناسک، ص 14 – 15، قم، دفتر مؤلف، چاپ اول، 1423ق.
[7]. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 17، ص 229 و 235 - 236؛ آملی، میرزا محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، ج 11، ص 252، تهران، مؤلف، چاپ اول، 1380ق؛ طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، ج 10، ص 19 - 21، قم، مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول، 1416ق.
[8]. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 17، ص 235 و ج 20، ص 440.
[9]. ر.ک: شیخ انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج 3، ص 126، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ نهم، 1428ق؛ موسوى خویى، سید ابو القاسم، مصباح الفقاهة، مقرر، توحیدى، محمد على، ج 3، ص 234 و 261 – 264، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
[10]. موسوى خویى، سید ابو القاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقى، الطهارة، مقرر، غروى، میرزا على، ج 3، ص 378 – 379، قم، چاپ اول، 1418ق.
[11]. مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، ج 2، ص 187، قم، مدرسه امام على بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، 1427ق.
نظرات
