حکیمان بر این باورند که بین مثل و مثال تفاوت وجود دارد و در بیان فرق این دو می‌گویند: مثل‏ شى‏ء آن است که با او در تمام ماهیّت، موافق و متحد باشد و اختلاف تنها در عوارض شخصی و فردی باشد؛ مانند زید که مثل‏ عمرو در ماهیّت انسانیت است و تفاوت آن دو در عوارض فردی و خارج از ماهیت است؛ به همین جهت خداوند هیچ مثل و مانند ندارد: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ».[1]
امّا مثال، نمونه و نشانه چیزی را گویند که با او در بعضى از جهات موافق است، نه در ماهیّت. البته مثال چند نوع است: گاهى بین مثال و شى‏ء ترتب وجود ندارد و در طول هم نیستند، چنان‌که زید در دلیرى مثال‏ شیر است، اما بین وجود زید و وجود شیر ترتب وجود ندارد. گاهی بین مثال و شى‏ء ترتب وجود دارد؛ یعنی مثال ظلّ و سایه شى‏ء است که به حسب وجود در طول آن قرار مى‌‏گیرد و قائم به او است؛ چنان‌که وقتی می‌گوییم موجود پایین(دانى) مثال‏ برای موجود عالى است، این‌گونه است که دانی قائم به عالی است.[2]
حال بر اساس این‌که انسان قابلیت مظهریت تام خداوند را دارد و انسان‏ کامل بالفعل، بالاترین مظهر خداوند است و به تعبیر قرآن کریم انسان خلیفه خداوند است،[3] می‌توان گفت انسان مثال خداوند نیز هست.

---