امیرالمؤمنین امام علی‌ (ع) درباره‌ راز وقوف در عرفات می فرماید: "عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آن قدر تضرّع کند تا لایق ورود حرم شود.[1] از این‌رو شب و روز عرفه دعاهای مخصوص دارد که جزو فضایل برجسته و وظایف مهم روز عرفه است. بنابراین، خداوند این گونه مهمانان خود را برای ورود در خانه‌ای که انبیاء (ع) به طهارت آن قیام و اقدام کرده‌اند،[2] تطهیر و پاک می ‌کند؛ زیرا خداوند در خانه پاک، تنها مهمانان پاک را می ‌پذیرد.

اسرار عرفات فراوان است، برخی از آنها که در حدیث شبلی[3] بدان ها اشاره شده عبارتند است از:

1. وقوفِ در عرفات برای آن است که انسان به معارف و علوم دینی واقف شده و از اسرار الاهی نظام آفرینش باخبر شود. بداند که خداوند به همه‌ نیازهای او واقف و بر رفع همه‌ آنها توانا است. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت کند که طاعت او سرمایه و وسیله‌ هر بی‌نیازی است: "و طاعته غنی".[4]

از این‌رو امام سجّاد ‌(ع) به سائلی که در روز عرفه گدایی می‌کرد، فرمود: "وای بر تو! آیا در چنین روزی، دست نیاز به‌سوی غیر‌خدا دراز می‌کنی؛ در چنین روزی برای کودکان در رحمْ امید سعادت می‌رود".[5] کسی که در این جا از خدا غیر ‌خدا را طلب کند زیان کرده است. امام سجاد ‌(ع) کسانی را که در چنین زمان و مکانی دست نیاز به سوی دیگران دراز می‌کنند، بدترینِ انسان ها معرفی فرمود: "ؤلاء شرار من خلق ‌الله. الناس مقبلون علی‌ الله و هم مقبلون علی‌الناس".[6]

2. سرزمین عرفات محل ادراک و شهود است؛ یعنی حج‌گزار باید در آن جا بر این نکته عارف شود که خدای سبحان به نهان و آشکار و صحیفه‌ قلب او و رازهای آن و حتی آن چه برای خود او روشن نیست و به طور ناخود آگاه در زوایای روح او می‌گذرد، آگاه است:‌ "و إن تجهر بالقول فإنّه یعلم السرّ و أخفی"[7].

انسان اگر بداند که قلبش در مشهد و محضر حق است، همان طور که خود را به گناهان جوارحی نمی‌آلاید، گناه جوانحی نیز نمی‌کند و قلبش را از خاطرات آلوده تنزیه می‌کند.

3. شایسته است در روز عرفه حج‌گزار همانند سالار شهیدان حسین ‌بن علی ‌(ص) در جانب چپ کوه "جبل‌الرّحمة"[8] که در سرزمین عرفات واقع است رو ‌به کعبه ایستاده و دعای عرفه را زمزمه کند.

4 ـ بخشی از سرزمین عرفات منطقه‌ای است به نام "نَمِره" که مسجدی به این نام در آن واقع است. امام سجّاد ‌(ع) در بیان راز این محدوده فرمود: معنای حضور در "نمره" این است که: "خدایا! من به چیزی امر نمی‌کنم، مگر این که قبلا‌ً خود مؤتمِر باشم و از چیزی بر‌حذر نمی‌دارم، مگر این که خود قبلا‌ً پرهیز کرده باشم"[9].

5 ـ وادی "نَمِره" که در حدیث شبلی از آن به عنوان "نَمِرات" نیز یاد شده نام منطقه‌ای وسیع در سرزمین عرفات است که تقریباً در سَمْتِ مماسِ عرفات با حرم است. امام سجاد‌ (ع) فرمود: هنگام ورود به این منطقه باید آگاه باشید که این سرزمین، سرزمین شهادت، معرفت و عرفان است؛ یعنی همان گونه که خدا و ملائکه شاهدند، این سرزمین وسیع نیز شاهد اعمال زائران خانه‌ خدا است و کاملا‌ً آگاه است که حاجی با چه نیتی آمده و با چه انگیزه‌ای بر‌می‌گردد و به آن شهادت می‌دهد[10].

روز عرفه

روز عرفه از اعیاد بزرگ است، اگر چه عید نامیده نشده است. عرفه روزی است که حق تعالى، بندگان خود را به عبادت و اطاعت خویش فرا خوانده و سفره گسترده جود و احسان خود را براى ایشان گسترانیده و ایشان را به آمرزش گناهان و پوشانیدن عیب هایشان وعده فرموده است و براى این روز اعمالى چند است :

اول. غسل

دوم. زیارت امام حسین (ع)، و اگر کسى توفیق یابد که در این روز، در تحت قبه مقدسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر از کسى که در عرفات باشد نیست، بلکه بیشتر است .

سوم. بعد از نماز عصر پیش از آن که مشغول خواندن دعاهاى عرفه شود در زیر آسمان دو رکعت نماز به جا آورد و نزد حق تعالى به گناهان خود اعتراف کند تا فایز شود به ثواب اهل عرفات و گناهانش آمرزیده گردد. بعد از این دو رکعت دیگر به جا آورد: در رکعت اول حمد و توحید و در دوم حمد و جحد (کافرون) .پس از آن، چهار رکعت دیگر به جا آورد در هر رکعت حمد و پنجاه مرتبه توحید که این چهار رکعت نماز، بعینه نماز امیر المومنین (ع) است که فضلیت بسیار دارد.

چهارم. دعاى 47 صحیفه کامله را بخواند.

پنجم. دعاى عرفه سید الشهداء را بخواند.

ششم. بخواند تسبیحاتى را که کفعمى نقل کرده و فرموده که ثواب آن از کثرت، احصا نمی شود و اول آن: «سبحان الله قبل کل احد» است[11] .

هفتم. بخواند دعاهاى عرفه را که وارد شده از حضرت رسول و على بن الحسین و حضرت صادق و کاظم (ع) و سید در اقبال ذکر فرموده است.

بالجمله کسى که توفیق یابد و آن روز در عرفات باشد ادعیه و اعمال بسیار دارد و بهترین اعمال در این روز، دعا است و در تمام ایام سال این روز شریف به جهت دعا امتیازى دارد، لاجرم دعاهاى بسیار براى این روز، وارد شده و بسیارى از آنها را علامه مجلسى در زادالمعاد نقل فرموده. دعا براى برادران مؤمن از زنده و مرده بسیار باید کرد. و روایت وارده در حال عبدالله بن جندب (ره) در موقف عرفات و دعاى او براى برادران مؤمن خود، مشهور است[12].

علاوه بر موارد ذکر شده به جا آوردن عمل "ام داود "و دیگر دعاهای ذکر شده در کتب ادعیه همچون مفاتیح الجنان در این روز، نیکو است.[13]