لطفا صبرکنید
بازدید
32498
32498
آخرین بروزرسانی:
1396/01/13
کد سایت
fa40506
کد بایگانی
49505
نمایه
نگاهی به سند تاریخی امام‌زاده هلال بن علی(ع) در کاشان
طبقه بندی موضوعی
تاريخ بزرگان|تاریخ اماکن
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
آیا امام‌زاده هلال بن علی(ع) در آران و بیدگل کاشان، فرزند مستقیم و بلافصل امیرالمؤمنین(ع) می‌باشند؟
پرسش
امام‌زاده هلال بن علی(ع) که در منطقه آران و بیدگل کاشان دفن شده، با چند نسب به حضرت علی(ع) می‌رسند؟ و آیا اصلاً امام‌زاده هستند یا خیر؟
پاسخ اجمالی
بر اساس منابع تاریخی و حدیثی؛ امام علی(ع) فرزندی به نام «محمد» داشت که به ایشان «محمد اوسط» نیز می‌گفتند. مادر محمد اوسط، «أمامه» نام داشت. پدر امامه «عاص بن ربیع» و مادرش «زینب دختر پیامبر(ص)» بود؛[1] لذا اصل وجود فرزندی به نام محمد برای امام علی(ع) سند قابل قبول دارد.
اما یکی از نویسندگان قرن دوازدهم و سیزدهم هجری - به نام ملاّ غلام‌رضا بن محمد علی آرانی کاشانی(1265ق) که از شاگردان محقق قمی، سید مجاهد و ملا احمد نراقی بود[2] - در کتابی به نام «رساله هلالیه» ماجرایی را نقل کرده و می‌گوید: محمد هلالی که در آران و بیدگل مدفون است، همان محمد بن علی(ع) است که در اثر وقایعی از جمله شهادت برادرش امام حسین(ع) به ناچار به ایران مسافرت نمود و در یکی از سفرهایش با سپاهی از دشمن درگیر شده و به شهادت رسید. این نویسنده برای نام‌گذاری «محمد» به «هلال» نیز جریانی را نقل می‌کند.[3]
آنچه این نویسنده در این کتاب بیان کرده، نه تنها در هیچ منبع متقدم تاریخی و حدیثی معروف و قابل دست‌رسی وجود ندارد، بلکه جز این کتاب و برخی کتاب‌هایی که از آن نقل کرده‌اند، در هیچ‌کدام از منابع متأخر نیز به چنین داستانی اشاره‌ای نشده است.
«رساله هلالیه» داستان خود را به منبعی با عنوان «تذکره مشهوره» مستند می‌کند که نه نویسنده آن مشخص است و نه تاریخ نگارش آن؛ براین اساس، با توجه به معیارهای موجود در پذیرش جریان‌های تاریخی، چنین داستانی را نمی‌توان پذیرفت.
به هر حال؛ در این‌باره باید به نکاتی توجه داشت:
1. بیشتر امام‌زادگان در ایران که امروزه مرقدشان زیارت‌گاه مردم قرار گرفته، فرزندان بلافصل امامان(ع) نیستند، بلکه دسته‌ای از آنها، از نوادگان امامان(ع) و سادات بوده و دسته‌ای دیگر، انسان‌های شریف و باتقوایی بوده‌اند که بعد از مرگ، برایشان بارگاهی ساخته و مورد زیارت عموم قرار می‌گرفتند.
2. همان‌طور که گفته شد؛ بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ منبع تاریخی مورد اعتماد و یا قابل استنادی نیافتیم که نشانگر آن باشد که امام‌زاده هلال بن علی، همان محمد اوسط فرزند بلافصل امام علی(ع) بوده و چنین ماجراهایی داشت. البته یافت نشدن دلیلی برای انتساب، به معنای عدم انتساب نیست.
3. با توجه به این احتمال که شخص مدفون در این بارگاه، یکی از نوادگان ائمه اطهار(ع) و یا از بزرگان دین و دارای مقامات معنوی باشد، و چون این بارگاه، محل رفت و آمد صالحان و محل عبادت و ذکر مردم بوده است؛ از جهت عملی، زیارت این مرقد به عنوان یک مکان ارزشمندی که می‌تواند زمینه تعالی معنوی را فراهم نماید، اشکالی ندارد. اما اگر بخواهیم ادعا کنیم که شخص مدفون، قطعاً همان محمد اوسط فرزند بلافصل امام علی(ع) است، نمی‌توان به آنچه در میان مردم شایع است و یا کتبی که اعتبار آنها مشخص نیست، استناد کرد.
اما یکی از نویسندگان قرن دوازدهم و سیزدهم هجری - به نام ملاّ غلام‌رضا بن محمد علی آرانی کاشانی(1265ق) که از شاگردان محقق قمی، سید مجاهد و ملا احمد نراقی بود[2] - در کتابی به نام «رساله هلالیه» ماجرایی را نقل کرده و می‌گوید: محمد هلالی که در آران و بیدگل مدفون است، همان محمد بن علی(ع) است که در اثر وقایعی از جمله شهادت برادرش امام حسین(ع) به ناچار به ایران مسافرت نمود و در یکی از سفرهایش با سپاهی از دشمن درگیر شده و به شهادت رسید. این نویسنده برای نام‌گذاری «محمد» به «هلال» نیز جریانی را نقل می‌کند.[3]
آنچه این نویسنده در این کتاب بیان کرده، نه تنها در هیچ منبع متقدم تاریخی و حدیثی معروف و قابل دست‌رسی وجود ندارد، بلکه جز این کتاب و برخی کتاب‌هایی که از آن نقل کرده‌اند، در هیچ‌کدام از منابع متأخر نیز به چنین داستانی اشاره‌ای نشده است.
«رساله هلالیه» داستان خود را به منبعی با عنوان «تذکره مشهوره» مستند می‌کند که نه نویسنده آن مشخص است و نه تاریخ نگارش آن؛ براین اساس، با توجه به معیارهای موجود در پذیرش جریان‌های تاریخی، چنین داستانی را نمی‌توان پذیرفت.
به هر حال؛ در این‌باره باید به نکاتی توجه داشت:
1. بیشتر امام‌زادگان در ایران که امروزه مرقدشان زیارت‌گاه مردم قرار گرفته، فرزندان بلافصل امامان(ع) نیستند، بلکه دسته‌ای از آنها، از نوادگان امامان(ع) و سادات بوده و دسته‌ای دیگر، انسان‌های شریف و باتقوایی بوده‌اند که بعد از مرگ، برایشان بارگاهی ساخته و مورد زیارت عموم قرار می‌گرفتند.
2. همان‌طور که گفته شد؛ بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ منبع تاریخی مورد اعتماد و یا قابل استنادی نیافتیم که نشانگر آن باشد که امام‌زاده هلال بن علی، همان محمد اوسط فرزند بلافصل امام علی(ع) بوده و چنین ماجراهایی داشت. البته یافت نشدن دلیلی برای انتساب، به معنای عدم انتساب نیست.
3. با توجه به این احتمال که شخص مدفون در این بارگاه، یکی از نوادگان ائمه اطهار(ع) و یا از بزرگان دین و دارای مقامات معنوی باشد، و چون این بارگاه، محل رفت و آمد صالحان و محل عبادت و ذکر مردم بوده است؛ از جهت عملی، زیارت این مرقد به عنوان یک مکان ارزشمندی که می‌تواند زمینه تعالی معنوی را فراهم نماید، اشکالی ندارد. اما اگر بخواهیم ادعا کنیم که شخص مدفون، قطعاً همان محمد اوسط فرزند بلافصل امام علی(ع) است، نمی‌توان به آنچه در میان مردم شایع است و یا کتبی که اعتبار آنها مشخص نیست، استناد کرد.
[1]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 3، ص 305، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 2، ص 193، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
[2]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 17، ص 164، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
[3]. برای آگاهی بیشتر به کتاب ایشان با نام «رساله هلالیه» مراجعه شود.
نظرات
