الف. «تاریخ حدیث»؛ یعنی آگاهی از سرگذشت علم حدیث از آغاز پیدایش آن تا زمان حاضر و تحوّلات آن در ادوار گذشته.[1] در تاریخ حدیث از موضوعاتی؛ مانند دوران آغازین حدیث، چگونگی تدوین حدیث و موانع تدوین، مدارس و مکاتب حدیثی و برخی دیگر از موضوعات مهم در تاریخ حدیث مورد بررسی قرار می‌گیرد.
 آنچه بیان شد؛ اصطلاح عام «تاریخ حدیث» بود، اما گاهی مراد از تاریخ حدیث، اصطلاح خاص است که منظور؛ تاریخ حدیث خاصی می‌باشد؛ مثل تاریخ حدیث ثقلین، در این صورت؛ علم خاصی مورد نظر نیست، بلکه در این تفسیر از تاریخ حدیث؛ با توجه به قرائن و شواهد تاریخی؛ اموری مانند شأن بیان حدیث، زمان و مکان آن، و یا افرادی که حدیث درباره آنان گفته شده است، بحث و بررسی می‌شود.
ب. «فقه الحدیث»؛ همان «درایة الحدیث» است که از مباحث علم حدیث می‌باشد و علمی است که از مفاد الفاظ متن حدیث (همانند شرح لغات حدیث) و بیان حال حدیث (از لحاظ اطلاق و تقیید و عموم و خصوص، داشتن معارض و اموری مانند این) بحث می‌کند.[2]
به عبارت دیگر؛ مقصود از فقه الحدیث؛ تحقیق در فهم درست معنای حدیث و بررسی محتوای آن است که شامل تحقیق در واژه‌های حدیث و طرز جمله‌بندی آن و تناسب صدر و ذیل آن، به دست آوردن عام و خاص، مجمل و معین و نص و ظاهر آن، و پیدا کردن راه جمع میان احادیثی که به ظاهر با هم متعارض‌اند، می‌شود. همچنین سنجش محتوای حدیث با قرآن و احادیث دیگر و مهم‌تر از همه؛ کیفیت استنباط حکم شرعی از مضمون حدیث.

---