ماده 1041 قانون مدنی ناظر به سن قانونی در ازدواج دختران و پسران است. مفاد این ماده از سال 1313 هجری شمسی تا به حال چندین مرتبه بازنگری و اصلاح شده است که برای روشن شدن آن لازم است به طور گذرا سیر اصلاحیه‌‌های آن‌را بیان و سپس به توضیح آخرین اصلاحیه بپردازیم.
 سن ازدواج قبل از انقلاب اسلامی
در ماده 1041 قانون مدنی مصوب 1313 سن قانونی ازدواج برای دختران 15 سال تمام و برای پسران، 18 سال تمام مقرر و تعیین شده بود. برای ازدواج در پایین‌تر از سن یاد شده باید با پیشنهاد دادستان و تصویب محکمه صورت می‌‌گرفت. البته به شرطی که دختر کمتر از 13 سال تمام و پسر کمتر از 15 سال تمام نداشته باشند و گرنه مشمول استثنا از منع قانونی نخواهند شد.[1]
بنابراین ازدواج دختران زیر 15 سال و پسران زیر 18 سال بدون مراجعه به دادستان و کسب اجازه از دادگاه ممنوع بوده، هر چند ولیّ آنان به این ازدواج راضی و اذن هم داده باشد.
در ماده 1042 قانون مدنی مصوب 1313 ازدواج پس از رسیدن به سن قانونی را نیز به طور مطلق چه برای پسر چه برای دختر، منوط و مشروط به اذن و اجازه ولی نموده است.
در ماده 23 قانون حمایت خانواده مصوب 1353 مفاد ماده 1041 به شرح زیر تغییر نموده است: «ازدواج زن قبل از رسیدن به سن 18 سال تمام و مرد قبل از رسیدن  به 20 سال تمام ممنوع است. مع ذلک در مواردی که مصالح اقتضا کند استثنائاً در مورد زنی که سن او از 15 سال تمام کمتر نباشد و برای زندگی زناشوئی استعداد جسمی و روانی داشته باشد و به پیشنهـاد دادستان و تصویب دادگاه شهرستان ممکن است معافیت از شرط سن اعطاء شود. زن یا مردی که بر خلاف مقررات این ماده با کسی که هنوز به سن قانونی برای ازدواج نرسیده مزاوجت کند حسب مورد به مجازات‌های مقرر در ماده 3 قانون ازدواج مصوب سال 1316 محکوم خواهد شد». 
سن ازدواج بعد از انقلاب اسلامی
در زمان دولت موقت جمهوری اسلامی، ماده 23 قانون حمایت مصوب سال 53‌ لغو و سن قانونی ازدواج، ‌برای دختران 15 سال تمام قمری و برای پسران 18 سال تمام قمری تعیین گردید.
در دی ماه سال 61 ماده 1042 قانون مدنی حذف و ماده 1041 به همراه یک تبصره به شرح زیر اصلاح گردید: «نکاح قبل از بلوغ ممنوع است».
تبصره: «عقد نکاح قبل از بلوغ با اجازه ولی صحیح است به شرط رعایت مصلحت مولی علیه». تشخیص مصلحت در این اصلاحیه به خود ولیّ واگذار شده است.
سپس در آبان سال 70 ماده 1041 قانون مدنی با تغییر جزئی به شرح زیر تثبیت گردید: «نکاح قبل از بلوغ ممنوع است».
تبصره: «عقد نکاح قبل از بلوغ با اجازه ولی به شرط رعایت مصلحت مولی علیه صحیح می‌باشد». در این بازنگری ماده یاد شده از جهت محتوا تغییری نکرد فقط از جهت ادبی و دستوری تغییر صورت گرفته است؛ یعنی شرط از آخر جمله به وسط جمله برده شده.
در خرداد ماه 1375 قانون مجازات اسلامی در ماده 646، ضمانت اجرای ماده فوق را نیز به شرح زیر تصویب کرد: «ازدواج قبل از بلوغ بدون اذن ولی ممنوع است. چنانچه ‌مردی با دختری که به حد بلوغ نرسیده بر خلاف مقررات ماده 1041 قانون مدنی و تبصره ذیل آن ازدواج نماید به حبس تعزیری‌ از شش ماه تا دو سال محکوم می‌گردد».[2]
با توجه به این‌که سن بلوغ در افراد، متفاوت می‌‌باشد و مشکلاتی برای تطبیق قانون با مصادیق واقعی و عینی آن وجود داشت قانون‌گذار چاره اندیشی کرده و یک ضابطه‌ای را برای حداقل سن ازدواج معین کرده و در آذر 1379 بار دیگر مجلس شورای اسلامی ماده 1041 را مورد بازنگری قرار داده و به دلیل اختلاف بین مجلس با شورای نگهبان نسبت به ذیل ماده که شورای نگهبان آن‌را خلاف شرع می‌دانست، تعیین تکلیف نهایی به مجمع تشخیص مصلحت نظام واگذار شد و در تیر ماه 1381 از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به شرح زیر تصویب و نهایی شد: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح».[3]
با عنایت به مفاد ماده یاد شده اگر دختران و پسران قبل از رسیدن به سن قانونی مورد نظر، بخواهند ازدواج کنند - حتی اگر به بلوغ هم رسیده باشند- علاوه بر اذن پدر باید از سوی دادگاه نیز مصلحت این ازدواج مورد تأیید قرار گیرد تا بتوانند ازدواجشان را در دفاتر رسمی به ثبت رسانده و از مزایای آن استفاده کنند. بدون تشخیص مصلحت از سوی دادگاه ازدواجشان ممنوع است هر چند ولیّ آنان اذن داده باشد؛ یعنی اذن ولیّ در این فرض تنها زمانی اثربخش است که مورد تأیید دادگاه قرار گیرد وگرنه بی‌اثر است و در حقیقت، دادگاه تصمیم گیرنده اصلی است. از همین منظر بوده که شورای نگهبان نیز این بخش از ماده را که به گونه‌ای ولایت ولیّ را سلب می‌کند خلاف شرع می‌دانست.
  با توجه به این‌که در ماده 1041 ازدواج دختر و پسر قبل از سن قانونی منوط و مشروط به اذن و اجازه ولی شده آیا دختر و پسری که به سن قانونی رسیده باشند و یا بالاتر از سن قانونی باشند برای ازدواج، نیاز به اذن پدر دارند یا خیر؟ با دقت در مفاد ماده 1043 قانون مدنی، که فقط نکاح دختری را که به سن بلوغ رسیده و تابحال شوهر نکرده باشد موقوف به اجازه پدر یا جد پدری دانسته، بدست می‌آید؛ پسرانی که به سن قانونی یا بالاتر از سن قانونی باشند و بخواهند با فردی که شرایط ازدواج را دارد ازدواج نمایند نیازی به اذن پدر ندارند.
گفتنی است پسرانی که زیر 18 سال تمام داشته باشند اگرچه برای ازدواج و حتی ثبت آن در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق نیازی به اذن پدر ندارند ولی در بحث مهریه هنگام ثبت، نیاز به ضامن دارند و معمولاً در چنین مواردی پدر به عنوان ضامن و متعهد به همراه پسر آن بخش را امضا می‌نماید.

---