لطفا صبرکنید
بازدید
26375
26375
آخرین بروزرسانی:
1393/06/20
کد سایت
fa47681
کد بایگانی
58749
نمایه
کتابشناسی تفسیر روح المعانی
طبقه بندی موضوعی
علوم قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
تفسیر روح المعانى اثر کیست؟ و از جهت محتوا چگونه تفسیری است؟
پرسش
تفسیر روح المعانى از کیست؟ برای شیعه است یا سنی؟ و چگونه تفسیری از جهت محتوا است؟
پاسخ اجمالی
تفسیر «روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم» اثر محمود أفندى آلوسی(1217 – 1270ق) از مفسران اهل سنت است. این تفسیر، تفسیرى بسیار مفصل بوده که حجمی بیش از سایر تفاسیر دارد و در آن گاه موضوعاتی چون مسائل فقهى را هم بهطور گسترده شرح میدهد و آراى فقها، مناقشات، مجادلات آنان را یادآور میشود؛ چنانکه گاه کتاب را از حالت کتاب تفسیر به کتاب فقه تبدیل میکند. در مسائل کلامى هم سخن را به درازا میکشاند.
به عبارتی او تلاش کرده تا نوعی دائرة المعارف در قالب کتاب تفسیری ارائه کند.
به عبارتی او تلاش کرده تا نوعی دائرة المعارف در قالب کتاب تفسیری ارائه کند.
پاسخ تفصیلی
تفسیر «روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم» اثر شهاب الدین، محمود أفندى آلوسی با کنیه أبو الثناء است که در سال 1217 ق در حوالی بغداد به دنیا آمد.[1] او نزد استادان بزرگ بغداد از جمله پدرش کسب علم کرده[2] و پس از گذشتر مدت زمانی نه چندان طولانی، به تدریس و نگارش مشغول شد.
تفسیر آلوسی نشانگر تسلط او بر علوم مختلفی چون فقه، ادبیات عرب، منطق، تفسیر، ... و نیز حافظه نیرومند او دارد و خود او نیز در این زمینه میگوید: «هرگز ذهنم در خصوص چیزى که آنرا حفظ کردهام به من خیانت نورزیده است».[3]
گرچه تفسیر روح المعانی؛ مشهورترین کتاب آلوسی بوده و او شهرتش را وامدار این کتاب است، اما آثار دیگری هم از او برجای مانده است:
1. «شرح المسلم» در علم منطق.
2. «الأجوبة العراقیة عن الأسئلة اللاهوتیة»
3. «الأجوبة العراقیة على الأسئلة الإیرانیة»
4. «درة الغواص فی أوهام الخواص».[4]
کتابشناسی تفسیر روح المعانی
آلوسی داستان شروع نگارش این تفسیر را اینگونه بیان میکند: «در رجب سال 1252 هجرى، در رؤیا دیدم که خداوند به من امر نموده که آسمان و زمین را طى نمایم و من نیز طى نمودم؛ و در حالی که دستى بر آسمان و دستى بر آب داشتم، بیدار شدم. در پى تعبیر خواب به این نتیجه رسیدم که مراد تألیف تفسیر است. پس از آن در 16 شعبان همان سال در سن 34 سالگی نوشتن این تفسیر را آغاز کردم».[5]
آلوسی پانزده سال برای نگارش این تفسیر، وقت گذاشت.[6]
روش کلى او در تفسیر اینگونه بود که:
ابتدا به نام سوره، مکى، مدنى بودن و اقوال موجود در این قسمت و نظر مورد قبولش، میپردازد، سپس به ذکر فضیلت سوره و خواص آن همت میگمارد، بعد از آن تفسیر سوره را آیه به آیه و کلمه به کلمه، بیان میکند، که در آن به لغت، ادبیات، قرائت، مناسبت بین آیات و سورهها و اسباب نزول، میپردازد.
آلوسی همچنین از جمله افرادی است که در مباحث لغوى و ادبى استشهاد فراوانی به اشعار عرب دارد.[7]
آلوسی در ابتدای این کتاب، مباحثی را به عنوان مقدمه مطرح میکند:
1. معنای تفسیر و تأویل.
2. آنچه تفسیر بدان نیاز دارد، معنای تفسیر به رأی و محدوده آن.
3. اسامی قرآن.
4. غیر مخلوق بودن قرآن.
5. حروف سبعه.
6. دلایل اعجاز قرآن.[8]
تفسیر روح المعانی؛ گستردهترین تفسیرى است که پس از تفسیر فخر رازى به شیوه کهن نوشته شده است؛ بلکه میتوان گفت: نسخه دوم تفسیر رازى است ولى با اندکى تغییر - که چندان هم مهم نیست- چون هر که تفسیر آلوسى را بخواند درمییابد که وى بهطور کامل بر تفسیر رازى تکیه کرده و منبع و مأخذ اول وى در تفسیر، همان تفسیر رازى بوده است.
وى مسائل فقهى را هم بهطور گسترده و با ذکر اقوال مختلف شرح میدهد تا جایی که گاه کتاب را از نوشتاری تفسیری به نوشتاری فقهی تبدیل میکند.
در مسائل کلامى هم سخن را به درازا میکشاند و از تعصب در این مباحث خوددارى نمیکند. علاوه بر این، از تفسیر رمزى و عرفانى نیز چشم نمیپوشد و پس از تفسیر ظاهرى آیات، در حدّ توان به آن میپردازد و در این مورد از تفسیرهاى نیشابورى، قشیرى، ابن عربى بهره میگیرد... خلاصه کلام اینکه؛ این تفسیر، یک دائرة المعارفی است که از حجم و حدود تفسیرى خارج شده است.[9]
برخی از تفاسیر متأخر شیعی نیز آراء آلوسى را در تفاسیر خود آورده و به بررسی و نقد آن پرداختهاند.[10]
آلوسی و شیعه
آلوسى – مانند برخی مفسران پیش از خود - نگاه تعصبآلودی به شیعه دارد و علاوه بر اتهامات متداول، تهمتهایى به شیعه بسته که در سخن دیگران هم یافت نمیشود[11] و برخی از محققان شیعه نیز بدانها پاسخ دادهاند. [12]
آلوسی در نهایت به سال 1270 هجری قمری وفات یافت.[13]
تفسیر آلوسی نشانگر تسلط او بر علوم مختلفی چون فقه، ادبیات عرب، منطق، تفسیر، ... و نیز حافظه نیرومند او دارد و خود او نیز در این زمینه میگوید: «هرگز ذهنم در خصوص چیزى که آنرا حفظ کردهام به من خیانت نورزیده است».[3]
گرچه تفسیر روح المعانی؛ مشهورترین کتاب آلوسی بوده و او شهرتش را وامدار این کتاب است، اما آثار دیگری هم از او برجای مانده است:
1. «شرح المسلم» در علم منطق.
2. «الأجوبة العراقیة عن الأسئلة اللاهوتیة»
3. «الأجوبة العراقیة على الأسئلة الإیرانیة»
4. «درة الغواص فی أوهام الخواص».[4]
کتابشناسی تفسیر روح المعانی
آلوسی داستان شروع نگارش این تفسیر را اینگونه بیان میکند: «در رجب سال 1252 هجرى، در رؤیا دیدم که خداوند به من امر نموده که آسمان و زمین را طى نمایم و من نیز طى نمودم؛ و در حالی که دستى بر آسمان و دستى بر آب داشتم، بیدار شدم. در پى تعبیر خواب به این نتیجه رسیدم که مراد تألیف تفسیر است. پس از آن در 16 شعبان همان سال در سن 34 سالگی نوشتن این تفسیر را آغاز کردم».[5]
آلوسی پانزده سال برای نگارش این تفسیر، وقت گذاشت.[6]
روش کلى او در تفسیر اینگونه بود که:
ابتدا به نام سوره، مکى، مدنى بودن و اقوال موجود در این قسمت و نظر مورد قبولش، میپردازد، سپس به ذکر فضیلت سوره و خواص آن همت میگمارد، بعد از آن تفسیر سوره را آیه به آیه و کلمه به کلمه، بیان میکند، که در آن به لغت، ادبیات، قرائت، مناسبت بین آیات و سورهها و اسباب نزول، میپردازد.
آلوسی همچنین از جمله افرادی است که در مباحث لغوى و ادبى استشهاد فراوانی به اشعار عرب دارد.[7]
آلوسی در ابتدای این کتاب، مباحثی را به عنوان مقدمه مطرح میکند:
1. معنای تفسیر و تأویل.
2. آنچه تفسیر بدان نیاز دارد، معنای تفسیر به رأی و محدوده آن.
3. اسامی قرآن.
4. غیر مخلوق بودن قرآن.
5. حروف سبعه.
6. دلایل اعجاز قرآن.[8]
تفسیر روح المعانی؛ گستردهترین تفسیرى است که پس از تفسیر فخر رازى به شیوه کهن نوشته شده است؛ بلکه میتوان گفت: نسخه دوم تفسیر رازى است ولى با اندکى تغییر - که چندان هم مهم نیست- چون هر که تفسیر آلوسى را بخواند درمییابد که وى بهطور کامل بر تفسیر رازى تکیه کرده و منبع و مأخذ اول وى در تفسیر، همان تفسیر رازى بوده است.
وى مسائل فقهى را هم بهطور گسترده و با ذکر اقوال مختلف شرح میدهد تا جایی که گاه کتاب را از نوشتاری تفسیری به نوشتاری فقهی تبدیل میکند.
در مسائل کلامى هم سخن را به درازا میکشاند و از تعصب در این مباحث خوددارى نمیکند. علاوه بر این، از تفسیر رمزى و عرفانى نیز چشم نمیپوشد و پس از تفسیر ظاهرى آیات، در حدّ توان به آن میپردازد و در این مورد از تفسیرهاى نیشابورى، قشیرى، ابن عربى بهره میگیرد... خلاصه کلام اینکه؛ این تفسیر، یک دائرة المعارفی است که از حجم و حدود تفسیرى خارج شده است.[9]
برخی از تفاسیر متأخر شیعی نیز آراء آلوسى را در تفاسیر خود آورده و به بررسی و نقد آن پرداختهاند.[10]
آلوسی و شیعه
آلوسى – مانند برخی مفسران پیش از خود - نگاه تعصبآلودی به شیعه دارد و علاوه بر اتهامات متداول، تهمتهایى به شیعه بسته که در سخن دیگران هم یافت نمیشود[11] و برخی از محققان شیعه نیز بدانها پاسخ دادهاند. [12]
آلوسی در نهایت به سال 1270 هجری قمری وفات یافت.[13]
[1]. ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، ج 1، ص 352، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بیتا.
[2]. ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص 481، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، 1373ش.
[3]. معرفت، محمد هادى، التفسیر و المفسرون فى ثوبه القشیب، ج 2، ص 435، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه، چاپ اول، 1418ق.
[4]. المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص 481.
[5]. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، عطیة، علی عبدالباری، ج 1، ص 5، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[6]. المفسرون حیاتهم و منهجهم، ص 483.
[7]. همان، ص 484.
[8]. همان، ص 483.
[9]. التفسیر و المفسرون فى ثوبه القشیب، ج 2، ص 437.
[10]. برای نمونه ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 369، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 243، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[11]. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 1، ص 25.
[12]. برای اطلاعات بیشتر ر.ک: معرفت، محمد هادى ، صیانة القرآن من التحریف، ص 163، تهران، وزارت امور خارجه، چاپ اوّل، 1379ش؛ نجارزادگان (محمدى)، فتح الله، تحریف ناپذیرى قرآن، ص 191، تهران، مشعر، چاپ اول، 1384 ش.
[13]. التفسیر و المفسرون، ج 1، ص 354.
نظرات