در نگاهی کلی هر گناهی که انسان می‌توانست انجام ندهد ولی انجامش داد، و هر کار خیری که می‌توانست انجام دهد اما در انجام آن کوتاهی نمود، در روز قیامت موجب حسرت و پشیمانی خواهد شد.
با توجه به این قاعده کلی، اما در احادیث به مواردی از چیزهایی که در قیامت موجب حسرت و پشیمانی خواهد شده، به صورت ویژه اشاره شده است. ما در این فرصت به بیان چند نمونه بسنده خواهیم نمود.
1. ستودن عدالت و عمل نکردن به آن: امام صادق(ع) فرمود: «پُرحسرت‌ترین مردم در قیامت کسى است که عدالتى را ستوده و خود بر خلاف آن عمل نموده است؛ [زیرا در قیامت می‌بیند شنوندگان سخن او سعادت‌مند گشته، ولى خودش بدبخت و گرفتار است]».‏[1]
2. پیروى از هواى نفس و شهوات جسمانى:[2] لذت‌های شهوانی و مادی همه گذرا و از بین رفتنی هستند و در روز قیامت که روز حساب است، نتیجه‌ای جز حسرت و ندامت در پی ندارند.
3. مجلسی که بدون یاد خدا به پایان برسد: هیچ مجلسى نباشد که در آن نیکان و بدکاران گرد هم اجتماع کنند که به یاد خداى عزّ و جلّ از آن برخیزند، مگر این‌که در روز قیامت براى آنها مایه حسرت و افسوس باشد.[3]
4. جلسه‌ای که بدون ذکر خدا، پیامبر و اهل بیت تمام شود: امام صادق(ع) فرمود: «کسانی که در جلسه‌ای جمع شوند و در آن جلسه نام خدا، پیامبر و آل او را نبرند، باعث حسرت در قیامت خواهد شد».[4]
5. کوتاهى کردن در حق جانب خدا: منظور از جانب خدا، امام علی و ائمه(ع) است.[5]
6. انفاق وارث از ارث حرامی که برجا گذاشته: بزرگ‌ترین حسرت‌ها در روز قیامت‏ حسرت مردى است که از حرام کسب ثروت کرده، و آن‌را مردى به ارث برده و در طاعت خداى سبحان انفاق نموده، آن مرد به خاطر انفاقش وارد بهشت می‌شود، و ارث گذارنده داخل جهنم می‌گردد.[6]
7. گذراندن عمر به غفلت: پس حسرت‏ و اندوه بر آن غافلى باد که عمرش [در قیامت] بر او حجّت و دلیل باشد. [به این‌که چرا در دنیا که همه جور وسیله برایت مهیّا بود، ولی سعادت‌مند نگشتى].[7]
8. دانشمند بدون عمل: از کسانى که روز قیامت‏ حسرت‏ خواهند خورد، آن عالمى است که مردم از علم او بهره‌مند شده و وارد بهشت گردیدند، ولى خودش عمل نکرد و وارد جهنم شد.[8]
9. محاسبه نکردن اعمال قبل از روز حساب: هر کس پیش از فرا رسیدن وقت محاسبه، از خود حساب بکشد، حسابش روز قیامت‏ سبک، و به هنگام سؤال پاسخش آماده، و سرانجامش نیکو خواهد بود. امّا کسى که از خود حساب نکشد و کار آخرت را سهل انگارد، و نفسش پیرو هواها و لذّت‌هاى دنیایى باشد، براى همیشه حسرت‏ می‌خورد.[9]
10. حافظ قرآنی که بر تلاوت مداومت ندارد: بر کسى که قرآن را حفظ کرده، سزاوار است بر تلاوتش مداومت داشته باشد و آن‌را فراموش نکند، تا مبادا از این راه روز قیامت‏، تأسف و حسرت‏ گریبان‌گیرش شود.[10]

---