یکی از مشکلات جدی پیامبر اسلام(ص)، وجود منافقان و دانشمندانی از اهل کتاب بود که گاه و بی‌گاه، پنهان و آشکار، ضربه خود را به اسلام و مسلمانان وارد می‌کردند؛ لذا آیات بسیاری در مورد آنان بر پیامبر نازل شد.
در یکی از این آیات، خداوند در وصف منافقان می‌فرماید:
«و هنگامى که افراد با ایمان را ملاقات می‌کنند، می‌گویند: ما ایمان آورده‌ایم! [ولى] هنگامى که با شیطان‌هاى خود خلوت می‌کنند، می‌گویند: ما با شماییم! ما فقط [آنها را] مسخره می‌کنیم! آنان کسانى هستند که هدایت را به گمراهى فروخته‌اند و [این] تجارت آنها سودى نداده و هدایت نیافته‌اند».[1]
مشابه این عبارت در آیه دیگری از قرآن وجود دارد، که اندیشمندانی از اهل کتاب که دانش خود را پنهان می‌دارند را به عنوان مصداق دیگری از این سوداگران خسارت‌دیده اعلام می‌دارد و نیز بیان می‌دارد که آنان عذاب خدا را بر مغفرت او ترجیح دادند، پس چقدر مشتاقند به آتش دوزخ!.[2]
در همین راستا و در نگاهی کلی می‌توان گفت که از آیات مختلف قرآن چنین برداشت می‌شود که تمام افرادی که راهی به هدایت دارند، اما بیراهه می‌روند، مشمول این دسته آیات خواهند بود.[3]
اکنون به بررسی یکی از این آیات خواهیم پرداخت:
تعبیر به «اشتروا الضلالة بالهدى» اشاره به در دسترس بودن هدایت برای آنان دارد و این‌که موقعیتش برای منافقان کاملاً فراهم بود؛[4] به طوری که به راحتی می‌توانستند آن‌را بپذیرند و راه رستگاری را بپیمایند؛ ولی آنان به سمت آن نرفتند و بیراهه و گمراهی را انتخاب کردند. بنابر این، خریدن گمراهی در مقابل هدایت، استعاره بوده و به این معنا است که آنها به جای هدایت، ضلالت را پذیرفتند.[5]
اما در این که مراد از هدایت الهی و راه راستی که در دسترس است، چیست؛ کمی اختلاف نظر وجود دارد:
الف. این هدایت، به معنای دین اسلام است[6]  که در ایمان آوردن به خداوند و پیامبر اسلام و قرآن تبلور پیدا می‌کرد. اما آنها دین اسلام را که راه هدایت بود نپذیرفتند و در مقابل به گمراهی رفتند.
ب. اینان مانند همه انسان‌ها، دارای فطرت پاک بودند که بر توحید بنا شده بود: «فطرت خدا را که فطرت بشرى بر اساس آن نهاده شده است».[7] پس منظور از هدایت، همین فطرت است که منافقان با رها کردن آن، گمراهی را به دست آورده‌اند.[8]
برخی مفسران هر دو وجه مذکور را محتمل دانسته‌اند[9] و می توان به صورت کلی مقصود از هدایت در آیه «اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى»‏، را راه راست و درست ذکر کرد.[10]
از این آیه، نکته زیبایی نیز استفاده می‌شود که ذکر آن خالی از لطف نیست:
 در باور مردم در معاملات، سه فرض را می‌توان متصور شد؛ «سود»، «عدم سود» و «ضرر»!
اما از عبارت «فَما رَبِحَتْ‏ تِجارَتُهُمْ‏» این‌گونه به دست می‌آید که برای محاسبه اعمال و نتیجه زندگی دنیایی تنها دو فرض متصور است؛‌ «ضرر» و «سود» ولی فرض «عدم سود» که ضرر نباشد، متصور نیست.[11]
آری؛ به واقع ما در این دنیا مال التجاره بسیار با ارزشی داریم، نعمت عمر، سلامتی، جوانی، تفکر و ... که اگر از اینها درست استفاده نکنیم و سودی نبریم، به واقع ضرر کرده‌ایم؛ لذا در آخرت یا از افرادی هستیم که در مقابل این نعمت‌ها، متاع مناسبی گرفته‌ایم و یا به مانند منافقان و اندیشمندان اهل کتاب از این معامله دنیایی هیچ سودی نبرده‌ایم.
آنچه گفتیم را می‌توان از سخن گرانبهایی از امام جواد(ع) نیز استنباط کرد:
«...عالم‌نمایان یهودى و مسیحى را بشناس؛ کسانى که حقایق کتاب آسمانى را پنهان داشتند و آن‌را [به سود خویش] تحریف کردند و تغییر دادند. "فَما رَبِحَتْ‏ تِجارَتُهُمْ‏ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ‏" (اینان از این کار خویش سودى نبردند و به راه راست‏ نرسیدند).
سپس عالم‌نمایان مسلمان را بشناس که به مانند گروه قبل هستند. آنان که حروف قرآن را خوب ادا می‌کنند، لیکن حدود (احکام) آن‌را [به سود خود و حاکمان ستمگر] تغییر می‌دهند. اینان همراه و همکار سران و گردنکشان هستند. و هر گاه سردمداران هواپرستى و کامجویى از یکدیگر جدا گردند، اینان با کسانى خواهند بود که دنیاى بهترى [و رفاه بیشترى] دارند، "وَ ذلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْم‏"[12] و این است نتیجه‌اى که [این عالم‌نمایان بى‏حقیقت] از علم خود گرفتند...».[13]
جد بزرگوارشان امام موسى کاظم(ع) نیز در تفسیر این آیه فرمودند:
«آنها کسانى هستند که دین خداوند را فروختند و در مقابل، کفر را برگزیدند. "فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ‏"؛ یعنی در تجارت آخرت سودى نبردند؛ زیرا آنها آتش دوزخ و انواع عذاب آن‌را خریدند و از بهشتى که براى آنان مهیّا شده بود صرف نظر کردند. "وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ"؛ یعنی به سوى حق و حقیقت و راه درست هدایت نشدند».[14]

---