در فرازی از توقیع امام مهدی(عج) در حدیث حوادث الواقعه، چنین آمده است: «فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی‏ عَلَیْکُمْ‏ وَ أَنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَیْهِم».[1]
از نظر ادبی «اِنَّ» از حروف مشبهة بالفعل، ضمیر جمع «هُم» اسم آن و «حجّتی» مضاف و مضاف‌الیه خبر برای «اِنَّ» است.
با عنایت به این‌که اسم و خبر حروف مشبهه بالفعل در اصل مبتدا و خبر بوده‌اند و اصل بر این است که مبتدا و خبر از جهت مذکر و مؤنث بودن و همچنین از جهت مفرد، تثنیه و جمع بودن با یکدیگر مطابقت داشته باشند، اما در توقیع شریف این اصل رعایت نشده و «اسم اِنَّ» که در اصل، «مبتدا» بوده به صورت جمع و «خبر اِنَّ» که در اصل «خبر» بوده به صورت مفرد ذکر شده است. برای رسیدن به دلیل این عدم مطابقت، ناگزیر باید موارد جواز عدم مطابقت مبتدا با خبر به صورت اجمال بیان و سپس عبارت مورد نظر بررسی شود.
در خبر مبتدا دو حالت به شرح زیر، قابل تحقق و تصور است:[2]
الف. خبر در بردارنده ضمیری باشد که به مبتدا برگشت می‌کند. در این صورت، اصل این است که مبتدا و ضمیر در خبر از جهت مفرد، تثنیه و جمع بودن و همچنین از جهت مذکر و مؤنث بودن با یکدیگر مطابقت داشته باشند؛ اما در برخی از موارد وفق قاعده و قیاس از این اصل عدول شده و از جهت ظاهری نیازی به مطابقت بین مبتدا و خبر نیست.[3] این موارد عبارتند از:
1. جایی که مبتدا لفظ «کل»، «بعض»، «جمیع»، «کلا»، «کلتا»،[4] اسمای مبهمه از قبیل «ما» و «من» باشد، در این صورت خبرش هم می‌تواند مفرد مذکر باشد جهت مطابقت با لفظ هر کدام و هم می‌تواند مفرد مؤنث[5] باشد به اعتبار معنایشان به تقدیر «جماعة».
2. هر صفتی که از مختصات زنان از قبیل حائض، حامل و عاقر باشد و به عنوان مبتدا یا خبر قرار بگیرد.
3. جایی که خبر، اسم تفضیل بدون «ال» باشد، در تمام حالاتش به صورت مفرد مذکر می‌آید.[6]
4. هر وصفی که بر وزن «فعیل» یا «فعول» یا برخی از صیغه‌های مبالغه باشد در آن، هر دو وجه - مطابقت و عدم مطابقت – جایز است.
5. مبتدا مفردی باشد که از آن اراده جنس یا مجموعی شده باشد که دارای اجزاء باشد، پس جایز است خبرش را مفرد بیاوریم به اعتبار مطابقت با لفظ و همچنین جایز است جمع بیاوریم به اعتبار افراد و اجزای مبتدا.
6. جایی ‌که مبتدا جمع مکسّر برای غیر عقلاء باشد جایز است خبرش هم به صورت جمع مؤنث و هم به صورت مفرد مؤنث باشد.
7. مبتدا، جمع مکسر برای صاحبان عقل باشد، اصل در خبرش این است که جمع بیاید ولی گاهی مفرد مؤنث آورده می‌شود به تأویل و اعتبار «جماعة».
8. مبتدا جمع مؤنث سالم برای صاحبان عقل و غیر عقل باشد پس جایز است در خبرش این‌که جمع مؤنث یا مفرد مؤنث باشد هر چند برای صاحبان عقل بهتر است جمع و برای غیر صاحبان عقل بهتر است مفرد آورده شود. [7]
ب. خبر دارای ضمیری که به مبتدا برگشت کند نباشد؛ در این فرض، اصل کلی مبنی بر مطابقت یا عدم مطابقت مبتدا با خبر وجود ندارد ولی در چند مورد به طور قیاس و قاعده نیازی به مطابقت مبتدا با خبر نیست که عبارتند از:
1. در جایی ‌که خبر با صیغه مصدر باشد همیشه مفرد می‌آید و در مذکر و مؤنث بودن با مبتدا مطابقت ندارد.
2. در جایی ‌که مبتدا با صیغه مصدر یا شبه مصدر[8] باشد.
3. مبتدا یا خبر، اسم جنس باشند.
4. جایی ‌که مبتدا واحد باشد ولی مشبه به متعدد باشد.
5. مبتدا متعدد ولی مشبه به واحد باشد.[9]
گفتنی است هر چند اصل بحث مطابقت و عدم مطابقت را در مبتدا و خبر به تفصیل بیان کردیم ولی تمام این موارد در غیر مبتدا و خبر از قبیل فعل و فاعل یا حال و ذوالحال و ضمیر و مرجع آن و همچنین در تمام اقسام توابع جاری خواهد بود.[10]
در حدیث شریفه نیز چون «حجّت» که خبر قرار گرفته «اسم مصدر» (به معنای دلیل و برهان) بوده[11] و دارای ضمیری که به مبتدا برگشت کند نیز نمی‌باشد نیازی به مطابقت نیست. از این‌رو؛ با اسم اِنَّ که در اصل مبتدا بوده مطابقت نکرده و بصورت جمع استعمال نشده است.

---