امامت از نگاه شیعه عبارت است از: ریاست عمومی دینی که عهده‌دار ترغیب همه مردم در حفظ و حراست از مصالح دینی و دنیایی بوده و آنان را بر حسب همان مصالح از آنچه برایشان ضرر دارد برحذر می‌نماید.[1] بنابراین امامت دارای دو بعد ظاهری و معنوی است.
از آن‌جا که بعد معنوی امامت در حقیقت از امور تکوینی است، به بیان دیگر از نظر قرآن مجید، امامت، آخرین مرحله سیر تکاملی انسان است که شخص پس از پشت سر گذاشتن آزمایش‌های سخت بدان نائل و مفتخر می‌گردد؛[2] از این‌رو برای تحقق امامت باید در نفس امام، حالت خاص معنوی به وجود آید.
در روایات این حالت خاص به شکل‌های متعددی بیان شده است:
1.  در برخی روایات این‌گونه آمده است که ستون و مناره‌ای از نور برای آنها بر پا می‌شود که با آن نور اعمال مردم را می‌‌بینند.
حسن بن راشد گوید: شنیدم امام صادق(ع) می‌‌فرمود: زمانى که خداى تبارک و تعالى بخواهد امام را خلق کند به فرشته‌اى دستور دهد که شربتى از آب زیر عرش گرفته به پدر امام بیاشاماند، پس آفرینش امام از آن شربت است، آن‌گاه چهل شبانه روز در شکم مادر است و صدا نمی‌‌شنود و بعد از آن گوشش براى شنیدن سخن باز می‌‏شود، و چون متولد شود همان فرشته مبعوث شود ... و چون امام پیش از وى درگذرد، براى او مناره‌اى از نور افراشته شود که به وسیله آن کردار همه مردم را ببیند، و خدا بر خلقش بدان احتجاج کند.[3]
یونس بن ظبیان می‌گوید: شنیدم امام صادق(ع) می‌‏فرمود: چون [امام]به امر امامت قیام کند خدا در هر شهرى برایش مناره‌اى برافرازد که به وسیله آن اعمال بندگان را بنگرد.[4]
2. در برخی روایات نیز این حالت معنوی به صورت فروتنی و خضوعی خاص در برابر پروردگار بیان شده است.
هارون بن فضیل می‌گوید: روز وفات امام جواد)ع)، امام هادی(ع) را دیدم که می‌فرمود: إِنَّا لِله وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ!‏ (پدرم)ابو جعفر(ع) درگذشت، به حضرت عرض شد: از کجا دانستید؟ فرمود: زیرا فروتنى و خضوعى نسبت به خدا در دلم افتاد که برایم سابقه نداشت.[5]
نکته‌ای که توجه به آن لازم است؛ این است وحی دارای اقسامی است و وحی به عنوان نبوت مخصوص پیامبران و وحی قرآنی مخصوص رسول گرامی اسلام است؛ اما اقسام دیگر وحی را غیر پیامبر نیز می‌توانند دریافت کنند؛[6] چنان‌که در برخی روایات آمده است امام، امامت خود را با الهام الهی دریافت می‌کند:
صفوان گوید به حضرت رضا(ع) عرض کردم: به من بفرما امام چه زمانى می‌‌داند که او امام است؟ ... فرمود: همان زمانى که همراهش (امام سابق) می‌میرد، آگاه می‌شود: عرض کردم: به چه وسیله؟ فرمود: خدا به او الهام می‌‌کند.[7]
در پایان متذکر می‌شویم که ائمه از راه‌های ظاهری و ساده‌تری نیز از امامت خود اطلاع پیدا می‌‌کردند؛ مانند گزارش امام پیشین.[8]

---