عموماً ایرانیانی که در کنار مختار ثقفی قرار گرفته و او را یاری کردند، جزء موالی بودند؛ یعنی یا بردگانی بودند که تحت فرمان صاحبان خود قرار داشتند و یا افرادی بودند که در نژادهای عربی ریشه‌ای نداشته و به همین جهت، خود را تحت الحمایه فرد و یا قبیله‌ای عربی کرده بودند. از جهتی دیگر، به دلیل قطعی نبودن نتیجه برخورد با امام حسین(ع) (برگشت امام، بیعت امام و یا جنگ)، بیشتر مردم و به ویژه این موالی، چندان حساسیتی به مسئله کربلا نداشتند. اما پس از شهادت امام حسین(ع) شرایط و اوضاع تغییر کرد. مردم از خواب غفلت بیدار شده و بُغض و کینه نسبت به قاتلان امام حسین(ع) در آنها پدید آمد به گونه‌ای منجر به راه افتادن قیام توّابین شد. این موالی که شاید در کربلا در کنار صاحبان خود و در لشکر عبیدالله بن زیاد حضور داشتند، پس از قیام مختار و اقدام او در کشتن قاتلان شهدای کربلا، اقدام به کشتن اربابان خود که در قتل سید الشهداء شرکت داشتند کرده و سپس به مختار پیوستند و مختار نیز آنان را از بردگی رهانیده و آزاد ساخت.[1] حضور آنها در کنار مختار به گونه‌ای چشمگیر بود که گفته شده، اکثر لشکر مختار را ایرانیان تشکیل می‌دادند.[2]
به‌علاوه؛ در برخی کتاب‌های تاریخی و مقاتل، سخن از کسانی است که احتمال ایرانی بودن آنها وجود دارد که در حماسه جاوید عاشورا، نقشی ماندگار داشته‌اند.[3]

---