"توسل" در لغت به معنای "تقرب به چیزی به وسیله‌ی عملی است".[1] "وسیله"، آن واسطه‌ای است که انسان با آن خود را به چیزی با میل و رغبت می‌رساند.[2]

توسل جستن به اولیای الاهی و امامان معصوم(ع) که همان انسان‌های کامل هستند، یکی از امور مسلمی است که در آیات قرآن و احادیث آمده است.[3]

قرآن در این زمینه می‌فرماید: "و اگر این مخالفان، هنگامى که به خود ستم می‌کردند (و فرمان‌هاى خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر(ص) هم براى آنها استغفار می‌کرد، خدا را توبه‌پذیر و مهربان می‌‏یافتند".[4]

در همین راستا در آیه دیگر می‌فرماید: "اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌‏اى براى تقرب به او بجویید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید"![5]

در روایاتی که از ائمه‌ی اطهار رسیده است، آنان خود را به عنوان وسیله(وسیله‌ای برای تقرب به خداوند) معرفی کرده‌اند.[6]

پس نقش توسل در دنیا مانند شفاعت در قیامت غیر قابل انکار است. به وسیله‌ی توسل است که انسان به خداوند نزدیک شده و حوایج مادی و معنوی خود را طلب می‌کند.

خداوند می‌فرماید: «و ابتغوا الیه الوسیلة»[7]؛ یعنی به سوی خداوند به دنبال وسیله و واسطه باشید.

در بعضی از دعاها هم که به ما رسیده است، صفات خداوند یا ذات او، وسیله‌ای برای رسیدن به قرب پروردگار معرفی شده است. مانند دعای روز مباهله که می‌فرماید: «خداوندا از تو می‌خواهم به همه‌ی جلالت، خداوندا از تو می‌خواهم به زیباترین جمالت ...».[8]

از سویی دیگر در قرآن آمده است:

پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا(دعاى) شما را بپذیرم.[9]

و او از «رگ گردن به انسان نزدیک‌تر»،[10] و تمام زوایای «آشکار و پنهان»[11] دل ما را می‌داند.

در مناجات مطیعین از مناجات‌های "خمس عشرة" آمده است: «خداوندا ما وسیله‌ای به درگاهت نداریم مگر خودت».[12]

خود ائمه هم در راز و نیازهایشان چنین عمل کرده‌اند؛ یعنی بدون هیچ واسطه‌ای با خداوند صحبت کرده‌اند و با امر کردن به خواندن این‌گونه دعاها این روش را به ما آموخته‌اند. دعای امام حسین(ع) در روز عرفه این چنین دعایی است که حضرت مستقیماً خدا را مورد خطاب قرار می‌دهد.[13] هر کس که این دعا را بخواند چنین احساسی دارد که مستقیماً با خداوند صحبت می‌کند.

از مجموع آنچه بیان شد چنین نتیجه گرفته می‌شود:

توسل به خداوند از دو راه امکان‌پذیر است و توسل به ائمه اطهار(ع) با خواندن بی‌واسطه‌ی خدا هیچ منافاتی ندارد و انسان از هر دو راه می‌تواند به مقصدش(استجابت دعا) برسد.

توسل به ائمه(ع) به معنای آن نیست که انسان هیچ‌گاه با خداوند صحبت نکند و او را مستقیماً مورد خطاب قرار ندهد، بلکه صحبت کردن با خداوند در هر زمان، مکان و بدون واسطه ممکن و میسر است.[14]

منتها باید توجه داشت که استفاده از این‌راه در مواردی آسان‌تر است و انسان را زودتر به مقصد می‌رساند.[15]

آیا بنده‌ای که به اعمال و کارهای خود نگاه کرده و خود را در درگاه خداوند آن‌چنان خجل و شرمنده می‌بیند که به خود اجازه نمی‌دهد که از خداوند در خواست مستقیمی داشته باشد و چون برای بیان کردن درخواستش حیا می‌کند، کسانی را که در پیش‌گاه پروردگار ارزش و آبرویی دارند(اولیا خداوند)، واسطه قرار می‌دهد و از طریق آنان خواسته‌ها و نیازمندی‌های خود را مطرح می‌کند، بهترین راه را برنگزیده است؟!.

و از این جهت است که در دعای توسل، بعد از ذکر نام ائمه(ع) و توسل به آنها حوایج دنیا و آخرت برده شده و شخص آنها وسیله‌ی رسیدن به قرب الاهی و برآوردن حاجات قرار می‌گیرند.[16]

.[1] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، محقق، مصحح، عطار، احمد عبد الغفور، ج 5، ص 1841، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق.

.[2] طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 328، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[3]. «توسل در قرآن و سنت»، 2032؛ «فلسفه توسل به اهل بیت (ع)»، 1321؛ «توسل و طلب حاجت از غیر خدا»، 94؛ «واسطه قرار دادن ائمه (ع) در دعا»، 1512؛ «توسل و شفاعت از نگاه اهل سنت»، 4889.

[4]. "وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً". نساء، 64.

[5]. "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی‏ سَبیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ". مائده، 35.

[6]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 334.

[7]. مائده، 35.

[8]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 2، ص 760، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.

[9]. "وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونىِ أَسْتَجِبْ لَکمُ‏ْ  إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبرِونَ عَنْ عِبَادَتىِ سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِین‏". غافر، 60.

[10] . ق، 16.

.[11] ابراهیم، 38.

[12]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 91، ص 147، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[13]. همان، ج 95، ص 216.  

[14]. ادعیه و دعاهایی هم که از ائمه(ع) به ما رسیده راه بهتر صحبت کردن و بهتر خواندن خداوند را نشان می‌دهد و هرگز به این معنا نیست که انسان به جز اینها نمی‌تواند با خدواند صحبت کند.

.[15] و این به آن جهت است که اهل‌بیت در نزد خدا آبرو دارند و مورد محبت الاهی‌اند و توسل به ائمه(ع)؛ یعنی توسل به محبت آن بزرگواران. در زیارت عاشورا آمده است: «من تقرب می‌جویم به خداوند به وسیله‌ی محبت شما» و طبیعی است که اگر انسانی محبت کسی را در دل داشته باشد که مورد محبت الاهی است دوست دارد که از طریق او به درگاه الاهی برود. علاوه بر این‌که واسطه قرار دادن چنین اشخاصی موجبات بیشتر استجابت دعا و حاجت را فراهم می‌کند.

.[16] بحار الانوار، ج 91، ص 34.