جستجوی پیشرفته
بازدید
8633
آخرین بروزرسانی: 1399/04/31
خلاصه پرسش
برخی دین را افیون ملت‌ها می‌دانند! چه پاسخی می‌توان به آنان داد؟
پرسش
آیا دین افیون ملت‌ها است؟ این مسئله در چه صورتی می‌تواند درست باشد؟
پاسخ اجمالی

این‌که برخی از بنیان‌گذاران مکتب‌های مادی‌گرایانه و مارکسیستی دین را مایه‌ی تخدیر و افیون ملت‌ها ارزیابی می‌کردند، شاید ادیان تحریف‌شده و برخی رهبران دینی که با ظالمان سر سازش داشتند را ملاک قضاوتشان قرار دادند. اما فارغ از این‌که این سخن با چه انگیزه‌ای و از زبان چه کسی گفته شده، ما معتقدیم ادیان الهی - اگر تحریف نشده باشند -  نه تنها به تخدیر ملت‌ها نمی‌پردازند، بلکه بر عکس، به دلایل گوناگون، سراسر محرک و مهیج ملت‌ها بوده و مایه‌ی پویایی و رشد و تکامل در جنبه‌ی مادی و معنوی آنان می‌باشد؛ چرا که دین در فطرت بشر برای پویایی و سعادت وی به ودیعه نهاده شده است.

به عنوان نمونه، آموزه‌های اسلام در تهییج مردم در مقابل حاکمان خودکامه و طغیان‌گر، نه تنها دستور به سکوت و اطاعت نمی‌دهد، بلکه دستور به امر به معروف، نهی از منکر و در شرایطی قیام و مبارزه را صادر می‌کند. خدای متعال در این باره به موسای کلیم(ع) می‌فرماید:

«اذْهَبْ إِلى‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى»؛[1]به سوى فرعون برو که او طغیان کرده است.

در جای دیگر، کسانی که مبارزه را رها کرده و کنج عزلت گزیده‌اند، مورد سرزنش قرآن قرار گرفته‌اند: «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصیرا»؛[2]چرا در راه خدا، و (در راه) مردان و زنان و کودکانى که (به دست ستم‌گران) تضعیف شده‌‌‌‏اند، پیکار نمی‌کنید؟! همان افراد(ستم‌‌دیده‏‌‌اى) که می‌‌‏گویند: «پروردگارا، ما را از این شهر که اهلش ستم‌‌گرند، خارج کن و از طرف خود، براى ما سرپرستى قرار ده، و از جانب خود، یار و یاورى براى ما تعیین فرما.

در این آیه تحریک و تهییجى است براى تمامى مؤمنان، چه آنهایى که ایمانشان خالص و دل‌هایشان پاک است، و چه آنهایى که ایمانشان ضعیف و ناخالص است. گروه اول براى به حرکت درآمدنشان همان یاد خدا کافى است، تا براى اقامه‌ی حق، و لبیک به نداى پروردگارشان، به پا خیزند. اما گروه دوم، اگر یاد خدا آنان را به تحرک وا داشت زهی سعادت، و گرنه همین معنا تکانشان می‌دهد که اولا: این نبردشان، قیامی در راه خدا است، و ثانیا: تلاششان برای نجات گروهی از مردم ناتوان است که به دست کفار به استضعاف کشیده شده‌‏اند.[3]

از مجموع آیاتی که به رسالت انبیا اشاره دارد، این معنا فهمیده می‌شود که هدف انبیا در درجه‌ی اوّل مبارزه با طاغوت‌ها و مستکبران است. و این درست بر خلاف تحلیلى کسانی است که دین و مذهب را در خدمت قدرت‌مداران،‌ طغیان‌گران و استعمارگران می‌‏دانند.

البته، همان‌گونه که اشاره کردیم شاید این ادعای مادی‌گرایان در مورد مذاهب دروغین و نیز آنانی که به دروغ خود را دین‌دار معرفی کرده و در صدد سوء استفاده از دین برمی‌آیند، درست باشد، ولى تاریخ انبیاى راستین؛ مانند ابراهیم(ع)، موسی(ع) و... با صراحت تمام، چنین ارزیابی منفی نسبت به ادیان الهی را نفى می‌‏کند:

«قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى‏ وَ فُرادى...»؛[4] بگو: من شما را به یک چیز اندرز می‌دهم، و آن این است که فقط برای خدا دو به دو و یا تک تک قیام کنید.

هیچ مکتب و آیینی به اندازه‌ی ادیان الهى در برابر ستم‌گران با صراحت و قاطعیت موضع نگرفته و کمتر کسی به اندازه‌ی پیامبران و مؤمنان راستین در برابر زر و زور و تزویر مجاهدت، مقاومت و مبارزه کرده است. آموزه‌‌های دینی و سیره‌ی پیامبران بهترین گواه تاریخی بر نادرستى این نوع تصورات در مورد دین و مذهب است.

بر خلاف تصور مارکسیست‌ها، دین و مذهب در جنبه‌ی مادی نیز به دنیا نگاهی مثبت دارد. در اسلام مال و کسب مال و ثروت، پسندیده و در مواردی واجب است، ولی مال‌پرستی در برابر خداپرستی سرزنش شده است. در دین اسلام مال وسیله‌­ای برای رسیدن به سعادت اخروی و تقرب به خدا است، نه هدف.[5]

قرآن کریم در این باره تذکر می‌دهد: «ای کسانی که ایمان آوردید اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نسازد».[6]

در اسلام مال و ثروت هیچ وقت تحقیر نشده است، نه تولیدش، نه مبادله‌­اش، نه مصرف کردنش، بلکه همه‌ی اینها تأکید و توصیه شده است و برای آنها شرایط و موازین مقرر شده است و هرگز ثروت از نظر اسلام دور افکندنی نیست، بلکه دور افکندنش اسراف، تبذیر، تضییع مال و حرام قطعی است».[7] و حتی دفاع از مال در حکم جهاد دانسته شد و کشته شدن در این راه اجر شهادت دارد.[8]

توجه به مال و ثروت از آن جهت حائز اهمیت است که فقر زمینه‌ساز لگدمال شدن عزت نفس انسان‌ها است. این مسئله واقعیتی انکارناپذیر است؛ چرا که به واسطه‌ی تنگ‌دستی و فقر، کرامت نفس و حرمت انسان‌ها مخدوش خواهد شد. این‌که در روایت آمده است: «کاد الفقر ان یکون کفراً»،[9] شاید اشاره به همین نکته باشد.

اسلام از راه‌های مختلف مسلمانان را هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی به تولید ثروت دعوت کرده است. رسول خدا(ص) می‌­فرماید: به دنبال روزی حلال رفتن بر هر مسلمانی واجب است.[10] پویایی و حیات جامعه در پرتو استقلال اقتصادی و ثروت‌مند بودن آن است. نیازمندی مساوی با اسارت و بردگی است.

در اسلام به اقسام گوناگون تولید ثروت حلال اشاره و به آنها توصیه شده است.

اسلام در کنار این اما، خطر دنیا‌پرستی و نادیده انگاشتن آخرت را نیز یادآور می‌شود، زیرا دنیازدگی، تعلّقات اعتباری، و سراب‌­هایی که انسان را از یاد خدا و حرکت در جهت رشد و تکامل حقیقی غافل می‌کند و به فساد و تباهی می‏کشاند، همگی به سقوط جایگاه و انسانیت خواهد انجامید.

نتیجه آن‌که آموزه‌های اصیل دینی اگرچه به صبر در برابر مشکلات، بی‌توجهی به مظاهر دنیا و اموری از این دست توصیه می‌کنند، اما با وجود آموزه‌های مکمل، نقش افیون را ندارند که هوش را از انسان ربوده و در دنیای متوهمی او را سیر دهند.

بله. برخی از افراد می‌توانند با سوء استفاده از مفاهیم دینی و برجسته‌سازی افراطی بخش‌هایی از دین و عدم توجه به بخش‌های دیگر، دین را مانند مواد مخدر در روح و روان پیروان خویش بدمند و با دور کردن آنان از واقعیات، به سوء استفاده از آنان بپردازند.

در پایان توجه به این نکته نیز لازم است که دین و افیون هر دو برای انسان‌ها آرامش را به ارمغان می‌آورند و از این نگاه شاید با هم مشترک به نظر آیند، اما تفاوت عمده‌ای میان آنها وجود دارد که آرامش ناشی از دین‌داری و ارتباط با خداوند، آرامش و اطمینانی حقیقی، دائمی، حرکت‌دهنده و بدون پیامدهای منفی است، بر خلاف آرامش ناشی از افیون که آرامشی دروغین، موقت، سست‌کننده و همراه با پیامدهای منفی می‌باشد.

 

 


[1]. طه، 24.

[2]. نساء، 57.

[3]. طباطبائی، سید محمد حسین‏،المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏4، ص 419- 420، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[4]. سباء، 46.

[5]. ر. ک: هادوی تهرانی، مهدی، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، ص 108، قم، خانه خرد، چاپ اول، 1378ش.

[6]. منافقون، 9. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ».

[7]. مطهری، مرتضی، نظری به نظام اقتصادی اسلام، ص 17، تهران، صدرا، چاپ اول، 1368ش.

[8]. «الْمَقْتُولُ‏ دُونَ‏ مَالِهِ‏ شَهِید». شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج‏2، ص 621، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.

[9]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 307، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

[10]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 139، نجف،مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا. «طلب الحلال فریضة علی کل مسلم و مسلمة».

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها