برای روشن شدن پاسخ بیان چند نکته ضروری است:

1. قیام و انقلاب عاشورا و تاریخ کربلا دو صفحه دارد: یک صفحۀ سفید و نورانی که حماسه، افتخار، تجلی حقیقت و انسانیت است[1] و یک صفحۀ تاریک و سیاه که در آن فقط جنایت‏ بی‌نظیر و یا کم‌نظیر را می‌بینیم.[2] از این نظر نهضت کربلا یک جنایت و یک تراژدی است. یک مصیبت است. یک رثاء است. این صفحه را که نگاه می‌کنیم، در آن کشتن بی‌گناه، کشتن جوان، کشتن شیرخوار، اسب بر بدن اجساد تاختن، آب ندادن به یک انسان، شلاق زدن به زن و بچه، اسیر را بر شتر بی‌جهاز سوار کردن و... را می‌بینیم.[3] به همین جهت نباید حوادث و مصیبت‌های قیام کربلا را غیر ممکن یا نامقبول دانست.
2. چیزهایی که مداحان به روضه‌ها اضافه می‌کنند دو نوع است: یک قسم آنهایی که در اصطلاح مداحی "زبان حال" گفته می‌شود؛ یعنی استفاده از تشبیهات و تمثیلات مناسب در بیان وقایع و مصائبی که بر اهل‌بیت(ع) وارد شده است. این قسم اضافات در صورتی که اصل واقعه دارای سند معتبر باشد و تشبیهات و تمثیلات با شوونات ائمه و بزرگان دین، منافات نداشته باشد اشکال ندارد.

اما قسم دوم: روضه‌های جعلی است - که نه سند معتبر دارد و نه با شأن ائمه(ع) سازگار است -، این قسم از مداحی اشکال دارد و باید از آنها جلوگیری کرد.

3. انگیزۀ افراد در این‌گونه اضافات: انگیزۀ افراد در این‌گونه اضافات متفاوت است. عده‌ای بر اساس خیرخواهی و دل‌سوزی می‌گویند: بر اساس روایات، گریستن و گریاندن برای امام حسین(ع) کار بسیار خوبی است و برای هر قطره اشکی که جاری می‌شود حسناتی نوشته می‌شود، پس تا می‌توانیم باید برای امام حسین(ع) گریه کنیم و دیگران را بگریانیم و از این جهت دقت در منابع و مآخذ، هیچ لزومی ندارد.

با همین منطق بود که بعضی از بزرگان، دچار اشتباه بزرگی شدند و در کتاب‌های خود دقت لازم را به خرج ندادند[4] و بسیاری از متدینین هم به تبعیت از آنان، با برپایی مجالس تعزیه‌های جعلی، گمان کردند که دارند به توسعه و تعمیق آن هدف مقدس کمک می‌کنند.

عده‌ای دیگر نیز بر اساس وجود حس اسطوره‌سازی در وجودشان، به مبالغه‌گویی و اغراق‌های نامعقول مبادرت می‌ورزند و خود غافل‌اند که انگیزه‌ی در این کار، هرچه که باشد موجب پدید آمدن انحراف در پیام اصلی امام حسین(ع) در قیام عاشورا خواهد شد و وهن مذهب و دین را در پی دارد.

البته، نباید نقش دشمنان و افراد مغرض را که در طول تاریخ سعی در تضعیف مکتب اهل‌بیت(ع) داشتند، از نظر دور داشت.[5]

4. وظیفۀ ما در برابر این انحرافات: مبارزه با تحریف یک تکلیف شرعی و عمومی است که همۀ افراد در هر صنف و گروهی باید به این أمر توجه نمایند، بویژه طبقه‌ی تحصیل کرده، چه این‌که طبق حدیثی که از پیامبر(ص) نقل شده، دانشمندی که حقایق را کتمان کند مورد لعن و نفرین خداوند قرار می‌گیرد.[6] اما این بدان معنا نیست که عموم مردم مسؤلیتی در این قبال ندارند؛ زیرا برای تشخیص صحت و بطلان بسیاری از مسائل، نیازی به تحصیل و درس خواندن نیست، بلکه همگان با استفاده از فطرت پاک و عقل سلیم خود می‌توانند به درستی و یا نادرستی آن پی ببرند، و گاهی داستان‌هایی نقل می‌شود که هر کسی به عدم صحت آن داوری می‌کند.[7]

در پاسخ به این استدلال که اگر هدف مقدس باشد وسیله را توجیه می‌کند، باید گفت؛ چنین استدلالی عوام‌فریبانه است و در پیش عقل و متون دینی جای ندارد.[8] چگونه می‌توان باور کرد که برای یاد و گرامی‌داشت امامی که برای حفظ مقدسات و ارزش‌های دینی به شهادت رسیده است، ارزش‌های دینی در مجالس عزایش رعایت نگردد، روضۀ دروغ خوانده شود، یا به بهانۀ عزاداری، نماز واجب ترک گردد،[9] یا دسته‌جاتی به راه انداحته شود که اخلاق و عفت عمومی در آن رعایت نگردد.[10]

[1]. «عاقلانه یا عاشقانه بودن کارهای امام حسین (ع) در روز عاشورا»، 4218؛ «وقایع کربلا؛ سخت‌ترین و جانکاه‌ترین مصیبت در تاریخ اسلام»، 84051.

[2]. «مظلومیت امام حسین(ع)»، سؤال 36259؛ «علت بریده شدن سر امام حسین(ع) از قفا»، سؤال 30791؛ «مظلومیت امام حسین(ع) و چگونگی ترسیم آن»، سؤال 4221.

[3]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 17، بخش اول، سخنرانیها، فصل اول حماسۀ حسینی.

[4]. کتاب‌های روضة الشهداء، محمد حسین کاشفی؛ اسرار الشهادة، ملا آقا دربندی، نمونه‌های بارز از چنین تفکری هستند.

[5]. مجموعه آثار، ج 17، عوامل تحریف.

حضرت آیت الله فاضل لنکرانی در بارۀ تعزیه‌ها و روضه‌هایی که به نام ازدواج حضرت قاسم در کربلا خوانده می‌شود، می‌گوید: آنچه در مورد عروسی حضرت قاسم مطرح شده یا می‌شود صحیح نیست و اثری از این قضیه در کتب معتبره وجود ندارد. مضافا بر این‌که ایشان به سن ازدواج نرسیده بودند. بلی در کتاب منتخب مرحوم طریحی چیزهایی که مناسب ازدواج آن حضرت است، نقل شده، ولی ظاهرا این مطالب نادرست را بعد از آن مرحوم؛ افراد مغرض یا نادان به آن کتاب اضافه کرده‌اند و مرحوم طریحی برتر از آن است که این مطالب را که مناسبتی با واقعۀ عاشورا ندارد، در کتاب خود بنویسد. در عین حال آنچه در کتاب طریحی آمده به این نحو که بعضی در مراسم تعزیه داری و به صورت خرافی پیاده می‌کنند، نیست. جامع المسائل، ج2، ص 620- 624.

[6]. قال رسول الله (ص) : "إِذَا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فِی أُمَّتِی فَلْیُظْهِرِ الْعَالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ"؛ آن‌جا که بدعت‌ها و دروغ‌ها ظاهر می‌شود، بر عهدۀ دانایان است که حقایق را بگویند آن‌کسی که حقایق را کتمان می‌کند لعنت خدا بر او باد. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 54، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[7]. «شیوه‌های برخورد ائمه(ع) با انحرافات و تحریفات دینی»، 55421.

[8]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: مطهری، مرتضی، حماسۀ حسینی، ج 1؛ محدث نوری، لؤ لؤ و مرجان.

[9]. در حالی‌که امام حسین(ع) در ظهر روز عاشورا در مقابل دشمن به جماعت نماز برگزار می‌کند با این‌که خواندن نماز به جماعت مستحب است، نه واجب.

[10]. در حالی‌که دختر خردسال امام حسین(ع) به نام فاطمه صغرا در شب یازدهم محرم بعد از بیهوشی، اولین چیزی که از عمه‌اش زینب تقاضا می‌کند تکه پارچه‌ای است که با آن سرش را از نامحرم حفظ کند. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص 60 و 61، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.