نماز آیات، هنگام خورشیدگرفتگی، ماه‌گرفتگی و زلزله واجب است،[1] چه مردم بترسند یا نترسند. البته در مواردی دیگر، مانند رعد و برق و طوفان شدید نیز به شرط آن‌که ترس و وحشت را به دنبال داشته باشد، خواندن نماز آیات واجب خواهد بود.

آنچه بر وجوب این نماز دلالت دارد، علاوه بر اجماع علما، روایاتی از معصومان(ع) است،[2] که از آنها چنین برداشت می‌شود که این نماز به جهت توجه دادن انسان و کُرنش او نسبت به منشأ اصلی آفرینش و یادآوری برپایی قیامت است، نه ترس مردم در زمان بروز این رخدادها! و یا امور خرافی دیگر!

امام کاظم(ع) در همین زمینه می‌فرماید: « وفات ابراهیم، فرزند رسول خدا(ص) مصادف با گرفتگی خورشید شد. مردم گفتند: گرفتگی خورشید به دلیل وفات ابراهیم است! رسول خدا(ص) با شنیدن این شایعات بالای منبر رفت و  پس از حمد و ثنای الهی فرمود: ای مردم! خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌‌های خدا هستند که به فرمان او در رفت و آمدند و فرمان‌‌بردار! گرفتگی آنان به دلیل مرگ و زندگی هیچ کسی نیست، پس هرگاه کسوف و خسوف رخ داد، نماز [آیات] بخوانید...».[3]

همان‌طور که مشاهده می‌شود، در این حدیث سخن از ترس و وحشت نیست، بلکه پیامبر(ص) برای از بین‌بردن افکار موهوم و خرافی، جنازه فرزندش را رها کرد و به مردم اعلام نمود که گرفتگی ماه و خورشید از نشانه‌‌های الهی است، نه ناشی از مرگ افراد و سپس امر به خواندن نماز آیات نمود.

بنابراین، خواندن نماز آیات، برای توجه مردم به خدای توانا است که منشأ اصلی آفرینش و دگرگونی‌های طبیعت است؛ و درسی از توحید را به مردم می‌آموزد، و علاوه بر آن، این رخدادها یادآور معاد و برپایی قیامت، و مقیاس بسیار کوچکی از آن است:

امام صادق‌(ع) از پدرش نقل می‌کند: «زلزله‌‌‌ها و گرفتگی ماه و خورشید و بادهای سخت و وحشت‌‌زا از نشانه‌‌های قیامت است، هرگاه یکی از اینها را دیدید به یاد برپایی قیامت باشید، به مسجدها پناه ببرید و نماز بخوانید».[4]

بنابراین، از آن‌جا که زلزله و گرفتن ماه و خورشید یادآور قیامت است، اگر هیچ ترسی را هم به دنبال نداشته باشد، سزاوار است تا ارتباط انسان با معبود خویش در آن هنگام بیشتر شود.

لازم به ذکر است که فقها از همان ابتدا و در زمان‌های کهن نیز وجوب نماز آیات در زمان خسوف و کسوف را مشروط به ترس مردم نمی‌دانستند، تا امروزه که عوامل طبیعی این رخدادها بیشتر مشخص شده است، نیازی به خواندن نماز آیات نباشد. 

[1]. جهت آگاهی بیشتر در این زمینه، ر. ک:‌ 2996 (کیفیت و موارد وجوب نماز آیات).

[2]. بنی فضل، مرتضی بن سیف علی، مدارک تحریر الوسیلة (الصلاة)، ج ‌2، ص 97، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

[3]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏3، ص 208، ح 7، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏88، ص 155، ح 12، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[4]. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج ‏7، ص 487، ح 4، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.