لطفا صبرکنید
بازدید
5686
5686
آخرین بروزرسانی:
1397/12/07
کد سایت
fa76905
کد بایگانی
94069
نمایه
تکبر در برابر متکبر
طبقه بندی موضوعی
امام علی ع|استکبار، تکبر و غرور|صفات اخلاقی
گروه بندی اصطلاحات
سرفصل‌های قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
آیا مواردی وجود دارد که صفت «تکبر»، ویژگی اخلاقی مثبتی برای انسانها به شمار آید؟
پرسش
منظور امام علی(ع) از «تکبر با متکبر فروتنی است»، یعنی چه؟
پاسخ اجمالی
تکبّر؛ به این معنا که آدمى خود را بالاتر از دیگران ببیند، و معتقد شود که بر آنها برترى دارد، و دیگری را کوچک شمارد، مورد نکوهش است.[1] اما همین صفت نکوهش‌شده در برخی شرایط، می‌تواند ویژگی مثبتی به شمار آید:
1. پیامبر(ص) فرمود: هنگامی که با افراد متواضع از امتّم برخورد کردید، در مقابل آنان تواضع کنید و هنگامی که با متکبران مواجه شدید، شما نیز در برابر آنان تکبّر کنید؛ زیرا این نوعی ذلت و خواری برای آنان خواهد بود.[2]
2 . ابو دجانه انصارى، عمامه خود را به سر بست و قسمتى از آن را از پشت و میان دو کتف خویش آویزان کرد، و با حالت تکبر میان دو صف (ارتش اسلام و نیروى دشمن) حرکت مىکرد. پیامبر(ص) فرمود: خداوند راه رفتن با این هیبت را دوست ندارد، مگر در میدان جنگ.[3]
البته برخی عبارات مشهور مانند «تکبر در برابر شخص متکبر، عین تواضع است»[4] را با جست‌وجویی که داشتیم به عنوان یک روایت در منابع اصلی نیافتیم؛ اما با این وجود و با توجه به آنچه گفته شد، محتوای آن قابل دفاع است. به عبارت دیگر تکبر به شیوه‌مناسب، در مکان مناسب و در زمان مناسب، نوعی ویژگی ستایش‌شده[5] و عبادت در برابر خدا است؛[6] و به عبارتی چون تکبر در برابر متکبر – اگر ناشی از هوای نفس نباشد – نوعی بزرگ‌شمردن خدا در برابر مخلوقات است - معروف شده است که تکبر در برابر شخص متکبر، فروتنی است.[7]
1. پیامبر(ص) فرمود: هنگامی که با افراد متواضع از امتّم برخورد کردید، در مقابل آنان تواضع کنید و هنگامی که با متکبران مواجه شدید، شما نیز در برابر آنان تکبّر کنید؛ زیرا این نوعی ذلت و خواری برای آنان خواهد بود.[2]
2 . ابو دجانه انصارى، عمامه خود را به سر بست و قسمتى از آن را از پشت و میان دو کتف خویش آویزان کرد، و با حالت تکبر میان دو صف (ارتش اسلام و نیروى دشمن) حرکت مىکرد. پیامبر(ص) فرمود: خداوند راه رفتن با این هیبت را دوست ندارد، مگر در میدان جنگ.[3]
البته برخی عبارات مشهور مانند «تکبر در برابر شخص متکبر، عین تواضع است»[4] را با جست‌وجویی که داشتیم به عنوان یک روایت در منابع اصلی نیافتیم؛ اما با این وجود و با توجه به آنچه گفته شد، محتوای آن قابل دفاع است. به عبارت دیگر تکبر به شیوه‌مناسب، در مکان مناسب و در زمان مناسب، نوعی ویژگی ستایش‌شده[5] و عبادت در برابر خدا است؛[6] و به عبارتی چون تکبر در برابر متکبر – اگر ناشی از هوای نفس نباشد – نوعی بزرگ‌شمردن خدا در برابر مخلوقات است - معروف شده است که تکبر در برابر شخص متکبر، فروتنی است.[7]
[1]. ر. ک: «تکبر ، خودبرتربینی ، آثار تکبر ، عجب ، موارد تکبر ، اسباب تکبر ، راه درمان »، 40000؛ « معنای تکبر در خدا، عظمت و بزرگى، کبریا»، 25590؛ «معنای تکبر در خداوند»، 25590؛ «فرق تکبر با تجبر»، 34937؛ «معنای تکبر و راه‌های درمان آن»، 40000.
[2]. ورام بن أبی فراس، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر(مجموعه ورام)، ج 1، ص 201، قم، مکتبة فقیه، 1410ق.
[3]. محمد بن اسحاق بن یسار، سیرة ابن اسحاق(کتاب السیر و المغازی)، ص 326، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، 1410ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 8، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. ابن ملقن، عمر بن على، طبقات الأولیاء، محقق، عطا، مصطفى عبدالقادر، ص 101، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1427ق.
[5]. واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق، مصحح، شیری، علی، ج 7، ص 432، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414ق.
[6]. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 16، ص 369؛ ج 21، ص 332، قم، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365ش.
[7]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 15، ص 366، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
نظرات
