جستجوی پیشرفته
بازدید
30503
آخرین بروزرسانی: 1389/01/26
خلاصه پرسش
آیه 100 سوره توبه برای چه کسانی نازل شده است؟
پرسش
آیه 100 سوره توبه برای چه کسانی نازل شده است؟
پاسخ اجمالی

در ارتباط با این آیه که در توصیف "السابقون الاولون" یا پیشتازان جلودار نازل شده، باید گفت: برداشت ظاهری و اوّلیه از آیه فوق، آن است که تنها تمام صحابه ای که تا زمان جنگ بدر و یا بیعت رضوان، ایمان آورده اند، مصداق این آیه هستند، اما با نگاهی دقیق تر و با استفاده از دیگر آیات قرآن، می توان نتیجه گرفت که بدون آن که امتیاز سبقت زمانی نادیده گرفته شود، اما این امتیاز، معیار منحصر به فرد شناخت "سابقون اوّلون" نخواهد بود.

پاسخ تفصیلی

متن کامل آیه مورد سؤال عبارت است از: "وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیم‏."؛ پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار، و کسانى که به نیکى از آنها پیروى کردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نیز) از او خشنود شدند و باغهایى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، که نهرها از زیر درختانش جارى است. جاودانه در آن خواهند ماند و این است پیروزى بزرگ"! [1]

مفسران در ارتباط با این که "السابقون الاولون" چه افرادی هستند، نظریات متفاوتی ارائه کرده اند:

1. برخی از آنان، سبقت و اوّل بودن را به جنبه زمانی آن محدود کرده و معتقدند که گروهی از مسلمانان که تا زمان خاصی اسلام آورده اند، مشمول این آیه بوده و دیگران از شمول این آیه خارج اند.

در راستای چنین برداشتی باید گفت: زمان دقیق و مشخصی که مرز میان این گروه از مسلمانان و دیگران را مشخص کند و مورد پذیرش تمام مفسران باشد، وجود ندارد؛ زیرا گروهی، جنگ بدر را نقطه پایانی این زمان دانسته و گروه دیگری، بیعت رضوان که در اواخر عمر پیامبر (ص) و همزمان با صلح حدیبیه انجام شده را آخرین زمان تعیین مهاجران و انصار پیشتاز و جلودار پنداشته اند. [2]

2. در نقطه مقابل، تفسیر دیگری وجود دارد که بدون انکار نقش زمان در این آیه، مفهوم آن را گسترش داده و نکات دیگری را نیز خاطر نشان می کند.

قرطبی، یکی از مفسران سرشناس اهل سنت، در تبیین این نظریه، چنین می گوید: "سبقت با توجه به سه معیار، قابل بررسی است: سبقت در ویژگی های مسلمانی، سبقت در زمان و سبقت در مکان، که سبقت در ویژگی ها،  از دو معیار دیگر ارزشمندتر است و فرموده ای از پیامبر (ص)، این برتری را تأیید می کند؛ زیرا ایشان در روایتی صحیح می فرمایند: ما مسلمانان، با این که از آخرین ادیان الاهی هستیم، ولی مصداق "اولون" می باشیم؛ زیرا آنان قبل از ما به دریافت کتاب آسمانی مفتخر شدند و این امتیاز، بعدها نصیب مسلمانان شد، اما آنان دچار اختلاف شده و ما در مسیر هدایت باقی ماندیم ... پیامبر (ص) با این بیان خود، نکته ای را مبنی بر ارزشمندتر بودن ایمان واقعی نسبت به سبقت در زمان ایمان، گوشزد نمودند...". [3]

روایت مورد استدلال در این نظریه، در صحیح مسلم که یکی از معتبرترین کتاب های اهل سنت است نیز وجود دارد و در آن تأکید شده که مسلمانان، با این که از لحاظ زمانی بعد از دیگر ادیان الاهی هستند، اما قبل از آنان، وارد بهشت خواهند شد. [4]

آنچه بیان شد، دو نظریه مهم مفسران اهل سنت در ارتباط با این آیه بود، اما با مروری در دیدگاه شیعیان در این زمینه، به این نتیجه خواهیم رسید که نظریه آنان با نظریه دوم، انطباق بیشتری دارد.

در این راستا، ما بر این باوریم که سبقت زمانی ایمان، امتیازاتی را برای افراد سبقت گیرنده به دنبال خواهد داشت؛ زیرا به تصریح قرآن کریم، افرادی که در امور نیکی؛ مانند جهاد و صدقه، پیشتر از دیگران گام برداشته اند، پاداششان مساوی با دیگر افراد نخواهد بود. [5] بر همین اساس، سبقت در زمان ایمان و جهاد، امتیاز بزرگی است که نمی توان از آنها چشم پوشی کرد و یقیناً مؤمنان پیشتاز، در آن زمان نیز رضایت خداوند را جلب کرده اند، اما تمام اینها بدان معنا نیست که اولین ایمان آورندگان از امتیاز ویژه ای برخوردارند که بر اساس آن، خطاها و لغزش های بعدی آنان، هر چند سنگین و ویرانگر باشد، قابل چشم پوشی بوده و نباید هیچ انتقادی را متوجه آنان ساخت؛ زیرا چنین تفکری با دیگر آموزه های قرآنی در تضاد است.

خداوند در آیاتی دیگر، ویژگی های دشواری، غیر از سبقت زمانی را برای رسیدن به مقام "سابقون" ارائه می فرماید: "آنان همواره در حالت خشیت از خدا به سر می برند، به نشانه های پروردگار ایمان آورده، هرگز به او شرک نمی ورزند، با آن که کار نیک انجام می دهند، به آنها نبالیده و در هراس از حساب معاد می باشند، آنهایند که در هر نیکی شتاب کرده و به آنها سبقت می گیرند". [6]

به این دلیل است که خداوند، گروهی از افرادی که از جنبه زمانی متأخر از دیگران هستند را نیز در محدوده "سابقان" به شمار آورده، گرچه تعداد آنان اندک است، [7] و در طرف مقابل، مقام امن الاهی و باقی ماندن در شاهراه هدایت را مختص مؤمنانی دانسته که ایمان خود را با ستم ها و لغزش ها آلوده نکرده اند. [8]

امام صادق (ع) روزی در مسجد النبی (ص)، جمعی از شیعیان را مشاهده کرده و بعد از سفارشاتی به آنان در مورد پرهیزگاری و تلاش در راه خدا، فرمودند: "انتم السابقون الاولون" یعنی شما نیز از مصادیق پیشتازان و جلوداران هستید. [9]

بنابر این روایت و نیز با استدلال موجود در روایت منقول از پیامبر (ص) در صحیح مسلم، ممکن است افرادی حتی در زمان پیامبر (ص) حضور نداشته باشند، اما معیارهای اصلی را برای رسیدن به درجه "السابقون الأولون" به دست آورند، اما در مقابل، این امکان وجود دارد که برخی از مسلمانان صدر اوّل، به دلیل لغزش های بعدی، از این محدوده خارج شده باشند. [10]



[1] توبه، 100، ترجمه مکارم شیرازی.

[2] ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ج 6، ص 1868، مکتبة نزار مصطفی الباز، عربستان سعودی، 1419 هـ ق.

[3] قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج 8، ص 237، ناصر خسرو، تهران، 1364 هـ ش.

[4] صحیح مسلم، ج 3، ص 7، دار الفکر، بیروت، بی تا.

[5] حدید، 10؛ "لا یَسْتَوی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا" .

[6] مؤمنون، 61-57؛ "إِنَّ الَّذِینَ هُم مِّنْ خَشْیَةِ رَبهِِّم مُّشْفِقُونَ...أُوْلَئکَ یُسَارِعُونَ فىِ الخَْیرَْاتِ وَ هُمْ لهََا سَابِقُون".‏

[7] واقعه، 14- 10؛ "وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ...وَ قَلِیلٌ مِّنَ الاَْخِرِینَ".

[8] انعام، 82؛ "الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُون‏".

[9] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 8، ص 213- 212، ح 259، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.

[10] در این ارتباط، می توانید پرسش های 2793 (سایت: 3517) را نیز مرور کنید.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها