جستجوی پیشرفته
بازدید
9013
آخرین بروزرسانی: 1389/02/01
خلاصه پرسش
آیا به عقیده امام خمینی، ولایت فقیه، اصلی تعبدی است؟
پرسش
در باره ولایت فقیه، با توجه به بیانات امام خمینی به عنوان یک مرجع و نیز سیره بعضی فقهای مشهور در روند صدور فتاوی و نیز با توجه تعبدی بودن فروع دین، آیا می توان اصل ولایت فقیه را یک اصل تعبدی دانست یا خیر؟ (در صورت تعبدی بودن)، لطفا توضیحاتی را محبت بفرمایید.
پاسخ اجمالی

تعبد به معنای ابراز بندگی کردن نسبت به خداوند و پذیرش بدون چون و چرای فرامین او است.

در این معنا، هر گامی که جهت رضایت پروردگار برداشته شود، نوعی تعبد خواهد بود و پذیرش ولایت فقیه نیز اگر با همین هدف باشد، مصداق تعبد قرار خواهد گرفت، اما اندیشمندان دینی، معانی محدودتری را نیز از واژه های "تعبد" و "تعبدی" در نظر می گیرند که شامل موضوع ولایت فقیه نمی شود؛ زیرا به نظر نمی رسد که ولایت فقیه، واجبی تعبدی، در مقابل واجب توصلی بوده و یا این که تعبداً و بدون دلیل باید آن را پذیرفت.

پاسخ تفصیلی

در پاسخ به این سؤال، ابتدا باید به این نکته توجه داشته باشیم که در دانش فقه، واژه "تعبد" در چه موضوعاتی، مورد استفاده قرار می گیرد؟

به هر گونه اظهار بندگی در مقابل خداوند و تسلیم در برابر اوامر او و تلاش برای جلب رضایت پروردگار "تعبد" گفته می شود، خواه دلیل کاری که انجام می دهد، دقیقاً برای او مشخص باشد و خواه به حکمت آن دست نیافته و تنها به دلیل پیروی از پیشوایان دینی، اقدام به آن کرده باشد. اوج تقرب هر فرد با ایمان آن است که زندگی مادی و معنوی او به شیوه ای تنظیم شود که در هر رفتار او، تعبد و بندگی قابل مشاهده باشد. این تعریف، نگاهی نامحدود به معنای "تعبد" می باشد.

اما در برداشت هایی محدودتر، تعبدی بودن دستورات شرعی، در دو موضوع دیگر نیز به کار گرفته شده است:

1. هرگاه، ما دلیل و فلسفه حکمی شرعی را به صورت واضح و روشن ندانسته و تنها بدان جهت که مطمئنیم، این حکم از طرف خدا و فرستادگانش ابلاغ شده و ما موظف به پیروی از چنین احکامی هستیم، آن را مورد عمل خویش قرار دهیم، در اصطلاح بیان می شود که ما از روی تعبد این حکم را پذیرفته ایم. در برخی روایات، توصیه شده که مؤمنان چنین تعبدی داشته باشند.[1]

البته، موضوع چنین تعبدی، احکام فرعی دینی است که بعد از اثبات اولیه اصول دین، در این گونه احکام، لزومی به دانستن فلسفه حکم نیست، گرچه دانستن آن هم ضرری ندارد.

2. اصطلاح دیگری به نام "واجب تعبدی" و در مقابل "واجب توصلی"، اخیراً در میان اندیشمندان دینی مطرح شده است. این واژگان، در منابع اولیه اسلامی وجود نداشته، بلکه برگرفته از جمع بندی هایی است که این اندیشمندان از بین واجبات گوناگون به عمل آورده اند.

"واجب تعبدی" در این دیدگاه، واجبی است که انجام آن بدون نیت تقرب به پروردگار ممکن نیست. به عنوان نمونه، اگر شخصی از طلوع فجر، تا غروب خورشید را گرسنه بماند، بدون آن که هدفش جلب رضایت پروردگار باشد، گرسنگی او را نمی توان "روزه" نامید و باید این گرسنگی، بار دیگر و با هدف تعیین شده، تکرار شود؛ چون روزه، واجبی تعبدی است، اما در طرف مقابل، نجات جان یک غریق که آن هم نیز از واجبات است، بدون در نظر گرفتن این هدف نیز قابل انجام بوده و نیازی به تکرار آن نیست، گرچه اگر این مورد نیز با آن هدف باشد، پاداش بیشتری را به دنبال خواهد داشت.

با این مقدمه، به پرسشتان بر می گردیم:

اگر فرد با ایمان با بهره گیری از درایت عقلی و روایت نقلی، به این تشخیص رسید که "ولایت فقیه"، امری از سوی خداوند و مورد پسند او است، می تواند از باب بندگی و قبول هر آنچه مورد رضایت خدا است، به این موضوع "تعبد" داشته باشد. این همان تعبدی است که در معنای نامحدود آن گفته شد.

با توجه به سخنان امام خمینی (ره) در مقاطع مختلف، می توان دریافت که ایشان نیز چنین تعبدی نسبت به موضوع "ولایت فقیه" داشته اند. به عنوان نمونه، ایشان بیان می دارند: "نگویید ما ولایت فقیه را قبول داریم، لکن با ولایت فقیه اسلام تباه مى‏شود! این معنایش تکذیب ائمه است؛ تکذیب اسلام است".[2] یا: "ملت، ولایت فقیه را مى‏خواهد که خدا فرموده است، شما مى‏گویید خیر، لازم نیست".[3] و یا: "مجلس خبرگان مى‏خواهند ولایت فقیه را اثبات کنند. مجلس خبرگان مى‏خواهند تصویب کنند آن چیزى را که خداى تبارک و تعالى فرموده است‏.....قضیه ولایت فقیه یک چیزى نیست که مجلس خبرگان ایجاد کرده باشد. ولایت فقیه یک چیزى است که خداى تبارک و تعالى درست کرده است‏".[4]

اما در ارتباط با تعبدی بودن ولایت فقیه در دو برداشت محدودی که از تعبد شده، باید گفت:

1. تعبد با برداشت محدود اول آن، نمی تواند در ولایت فقیه، مورد نظر باشد؛ زیرا دلیل چنین ولایتی مشخص بوده و آن هم رجوع به کارشناس است که حتی بدون وجود روایتی در این زمینه، با تکیه بر عقل و عرف بشری نیز قابل اثبات است و بسیاری از اندیشمندان دینی، دلایل آن را در مباحث خویش بیان کرده اند.

2. در زمینه برداشت محدود دوم نیز باید گفت: چون پذیرش قلبی اصل ولایت فقیه، امری اعتقادی است، لزوم تکرار عمل در صورت هدفمند نبودن که در واجبات تعبدی لازم است، نمی تواند در آن جایگاهی داشته باشد، اما در ارتباط با اجرای فرامین و دستورات ولی فقیه، به نظر می رسد که می توان در این دیدگاه، این احکام ولایی را از واجبات توصلی دانست که با انجام آن دستور، حتی بدون در نظر گرفتن قصد تقرب الاهی، تکرار آن لازم نخواهد بود.



[1] به عنوان نمونه، ر.ک: حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج 27، ص 45، ح 33171، مؤسسة آل البیت، قم، 1409 هـ ق.

[2] صحیفه امام، ج 10، ص 59، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1386 هـ ش، چاپ چهارم.

[3] همان، ص 223.

[4] همان، ص 308.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا نفس و روح مبتلا به خواب یا مرگ مى‏شود؟
    19017 روح و نفس 1387/02/01
    از مسائلی که از گذشته تا به امروز برای انسان محل بحث و نزاع بود، مسئله روح و حقیقت آن است. آیا حقیقت انسان همین جسم مادی و ظاهری است؟ یا ورای آن چیز دیگری وجود دارد که خواص این جسم ظاهری را ندارد و جنبۀ قدسی دارد. ...
  • آیا پیامبر اسلام(ص) جهاد ابتدایی هم انجام دادند؟
    10858 جهاد 1395/04/09
    مسئله جهاد و نبردهای پیامبر اسلام(ص) در مقابل دشمنان اسلام، از مباحث بسیار مهم تاریخی و کلامی جامعه اسلامی است. در پاسخ به این‌ پرسش که آیا پیامبر اسلام جهاد ابتدایی داشته و یا تمام جنگ‌های میان اسلام و کفار و مشرکان جهاد تدافعی بوده، باید گفت که ...
  • مراد از «صحف الله» چیست؟ آیا فقط پنج پیامبر دارای صحف هستند یا خیر؟
    39586 حدیث 1393/07/20
    خداوند در قرآن چهار کتاب آسمانی به نام‌های قرآن(کتاب مسلمانان)، تورات(کتاب یهودیان)، انجیل(کتاب مسیحیان) و زبور(کتاب حضرت داود) نام می‌برد و در جایی دیگر، اشاره می‌کند که صحیفه‌هایی نیز بر حضرت ابراهیم و موسی(ع) نازل شده است. در روایات نیز به برخی از پیامبران دیگر و نزول کتاب ...
  • معنای «حضانت» چیست؟
    5342 حضانت 1396/11/25
    در بررسی لغوی، «حضانت» از ریشه «حضن» گرفته می‌شود، «حِضن» در لغت به «فاصله زیر بغل تا پهلو» گفته می‌شود و «احتضانک الشیء» به معنای چیزی را حمل کردن و یا در بغل گرفتن است، چنان‌که زن فرزندش را در بغل می‌گیرد و با یک سمت خود به ...
  • معنای «واویلا» و «واویلتا» که در عزاداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد چیست؟
    12632 لغت شناسی 1395/08/02
    «واویلا»؛ صوت مرکب است و از قطعات (وا + ویل + ا) تشکیل شده است. این کلمه، کلمه افسوسی است برگرفته از زبان عربی که در نوحه و ماتم استعمال می‌کنند. لفظ «وا» حرف ندبه است و ندبه به معنای نوحه ماتم و «ویل» به معنای افسوس و ...
  • آیا حدیثی در مورد منفعت موسیقی موجود هست؟
    49196 Laws and Jurisprudence 1388/08/10
    ارباب لغت در تعریف موسیقی گفته اند: موسیقی مأخوذ ازMoosikaیونانی یاMusicaلاتینی است و ریشه آنMosaیاMisseمی باشد که نام یکی از«نه رب النوع»اساطیری یونان وحامی هنرهای زیبا است. در رسائل اخوان الصفا موسیقی به معنای غناء و موسیقار معادل مغنّی ...
  • تعطیل کردن کلاسهای درس، بدون دلیل منطقی، توسط اساتید و متصدیان دانشگاه چه حکمی دارد؟
    5655 رعایت مقررات و قوانین 1396/06/02
    تعطیل کردن موقت برخی کلاسها توسط نهادهای مسئول می‌تواند حسب مصالح و تحت شرایطی آزاد باشد و اساتید نیز در صورتی که امکان جبرانی وجود داشته و نیز بر خلاف قانون دانشگاه نباشد می‌توانند به چنین کاری اقدام نمایند. اما اگر این تعطیلی‌ها خارج از ضوابط و مقررات ...
  • چطور می‌شود که در قرآن تحریفی رخ نداده باشد در حالی که با عوض کردن مصوت‌ها در زبان عربی معنای جمله عوض می‌شود؟
    20770 علوم قرآنی 1387/09/10
    معانی گوناگونی برای تحریف گفته شده است. علمای اسلام بر عدم وقوع تحریف به نقیصه و زیاده آن در قرآن اتفاق نظر دارند. به این معنا که نه چیزی از قرآن کاسته شده و نه چیزی از خارج به آن اضافه شده که در قرآن اصلی نبوده ...
  • سرقت از حرز شکسته شده، چه حکمی دارد؟
    13133 Laws and Jurisprudence 1388/02/10
    از شرایط قطع ید برای سارق این امور است: 1. بلوغ، 2. عقل، 3. اختیار 4. عدم اضطرار، 5. سارق، هتک حرز کند چه تنها و چه مشترک. 6. کالا را از حرز خارج کند. 7. سارق پدر صاحب مال نباشد. 8. در خفا هتک حرز و سرقت ...

پربازدیدترین ها